11η Σεπτεμβρίου: 20 χρόνια μετά, οι σκιές των πύργων έχουν παγκόσμια έκταση

Βρισκόμαστε στην Ελλάδα του 2001: η μακάρια βεβαιότητα πως το μέλλον προδιαγράφεται αμετάκλητα θετικό, είναι διάχυτη στο κοινωνικό σώμα.

Πρόκειται για το σημείο της εξελικτικής πορείας του ελληνικού κράτους όταν αυτό απολάμβανε μια θέση στα ανώτατα επίπεδα της πολιτισμικής ευδαιμονίας, αδύναμο όχι μόνο να ενσωματώσει, αλλά και να κατανοήσει τις μείζονες και ελάσσονες αλλαγές του διεθνούς συστήματος. Καθησυχασμένη από τη γεωγραφική απόσταση που τη χωρίζει από τις Η.Π.Α, η Ελλάδα παρακολούθησε κάπως αμήχανα, αλλά σίγουρα από απόσταση αέρος τις επιθέσεις στους δίδυμους πύργους∙ με τον ίδιο τρόπο που παρακολούθησε – αλλά ουδέποτε εισήλθε σε ουσιωδέστατη διαδικασίας ανάλυσης του– τη πτώση του τείχους του Βερολίνου. Η 11^η Σεπτεμβρίου του 2001 πιστοποιεί με τον πλέον οδυνηρό τρόπο το γεγονός πως ο κοινός μας βίος θα ορίζεται από μια διαδοχή διακινδυνεύσεων∙ οι απειλές και οι κίνδυνοι όχι μόνο πολλαπλασιάζονται και γίνονται οικουμενικοί, αλλά είναι πολυπρόσωποι και αλληλοτροφοδοτούνται. Για την αντιμετώπισή τους δε, οι δυνάμεις που υπάρχουν στα εθνικά σύνορα είναι ανεπαρκείς.

Η 11^η Σεπτεμβρίου αποτέλεσε και μήτρα δύο ανόμοιων τέκνων: του επώδυνου ρασιοναλισμού και της συνομωσιολογίας. Δεν έχει (τόσο) σημασία ποιο είναι το ισχυρότερο παιδί σε διαφορετικές ιστορικές φάσεις μέσα σε αυτά τα 20 χρόνια, όσο ότι το γεγονός αυτό (θα) συνεχίζει να ορίζει τις ζωές και την καθημερινότητά μας. Όσο μελάνι χύθηκε σε όλο το φάσμα των επιστημονικών πεδίων για τις επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους, άλλη τόση παραφιλολογία σχηματίστηκε στο εσωτερικό του δυτικού κόσμου. Αντιλαμβάνομαι τη παρηγορητική δυναμική της εσωστρέφειας, της οχύρωσης πίσω από μεγάλες απλουστεύσεις και μονοσήμαντης ερμηνείας της πραγματικότητας. Ωστόσο κάθε δημοκρατικός πολίτης που ψαύει το ζήτημα της 11^ης Σεπτεμβρίου οφείλει πρώτα πρώτα να κατανοεί το μέγεθος της βαναυσότητας, την οδυνηρή και άδικη απώλεια τόσων ζωών∙ οφείλει, με άλλα λόγια, να κατανοήσει πως η ασφάλεια της μπουρδολογίας είναι ούτε εκείνη πλέον δεδομένη.

Η 11^η Σεπτεμβρίου, μεταξύ άλλων, γέννησε μεγάλες συνειδησιακές ανακατατάξεις ως προς τον τρόπο αντίληψης του «δημόσιου» και «ιδιωτικού», αφού μετασχηματίστηκε ριζικά και η ίδια η ουσία των εννοιών. Όπως αναφέρει ο Κοινωνιολόγος Παναγής Παναγιωτόπουλος στο Γεγονός, «αυτές οι ιδιωτικές, αυθαίρετες και ανεξέλεγκτες διαστάσεις της βάναυσης βίας όπως εκδηλώθηκε παραδειγματικά την 11^η Σεπτεμβρίου, πλήττουν ευθέως τον δημόσιο χώρο, την έννοια της κοινωνικής διαμεσολάβησης και αμφισβητούν την αυτονομία του πολιτικού υποκειμένου απέναντι στους πιο βασικούς κρατικούς μηχανισμούς (στρατός, αστυνομία, εκτελεστική εξουσία κλπ)».

Η ιδέα της υποχώρησης της πολιτικής και οικονομικής ισχύος της Αμερικής τα τελευταία 20 χρόνια δεν αποτελεί προσφιλής μονάχα στους θιασώτες του πολιτισμικού πεσιμισμού. Οι Η.Π.Α φαίνονται να αποσύρονται βαθμηδόν από την ύπαρξή τους ως θεματοφύλακες του δυτικού κόσμου και των αξιών που εγγράφονται στον πυρήνα αυτού. Ακόμα και στο εσωτερικό των Η.Π.Α ο πολεμικός οίστρος εξασθενεί. Χρειάζεται η επανεφεύρεση μιας νέας ταυτότητας για τον 21^ο αιώνα. Προς το παρόν, οι Η.Π.Α αδυνατούν να αρθρώσουν ένα όραμα για το μέλλον που δεν θα είναι μόνο αμερικανικό και σε μια πραγματικότητα όπου η διακρατική συνομιλία είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη.

Αν μέχρι τον Γενάρη του 2020 οι δυτικές κοινωνίες αθόρυβα προσαρμόζονταν στις νέες αλλαγές που γέννησε η 11^η Σεπτεμβρίου, εξοικειώθηκαν με πολλές όψεις της ανασφάλειας και αποδέχτηκαν την ύπαρξη νεότευκτων μορφών ελέγχου, τότε η πανδημία του Covid-19 ήρθε να διαψεύσει την ομαλότητα στη διαδικασία προσαρμογής. Η στυγνότητα κάποιων κρισιακών φαινομένων φαίνεται να επισπεύδει ορισμένες προδιαγεγραμμένες αλλαγές. Η πραγματικότητα είναι νέα. Όμως σε ένα εντελώς ψυχρό, επιστημονικό επίπεδο, η πανδημία έρχεται να ολοκληρώσει ή να επιταχύνει πολλές κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές αλλαγές που σχηματίστηκαν στον απόηχο της 11^ης Σεπτεμβρίου. Οι δυτικές κοινωνίες είναι πλέον περισσότερο εξοικειωμένες με τους κινδύνους και την ανασφάλεια του 21^ου αιώνα. Είναι πολύ ευκολότερο σήμερα να φανταστεί κανείς τον εαυτό του σε κάποιον όροφο του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου: έχει – πιστεύω –  διευκολυνθεί η συναισθηματική πρόσβαση στην έννοια του άδικου θύματος.

20 χρόνια μετά, θυμόμαστε τις επιθέσεις. Ακούμε με δέος τον κρότο της κατάρρευσης, αισθανόμαστε την οδύνη των συγγενών των θυμάτων. Οι σκιές των Πύργων παραμένουν σχηματισμένες∙ μόνο που καλύπτουν πλέον ολόκληρο το πλανήτη.