Ιστορικό αφιέρωμα του εξωτερικού συνεργάτη, Γιώργου Σμαΐλη,

Ψάχνοντας την ταιριαστή λέξη

Ευτύχημα, συγκίνηση, τιμή, δέος; Υπερηφάνεια, προνόμιο, ρίγος και κλέος; Ποια είναι η πιο ταιριαστή λέξη που θα μπορούσαμε εμείς, οι Νεοέλληνες του 2021, να επιλέξουμε, ώστε να περιγράψει τον χαρακτήρα της φετινής 25ης Μαρτίου; Ποια θα πρέπει να είναι η λεξιλογική επένδυση της σύγχρονης Ελλάδας στη συμπλήρωση των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821; Πώς θα μπορούσε ένας μελετητής, ένας ιστοριογράφος, ένας καθηγητής που θα συμμετάσχει σε (διαδικτυακή ελέω καραντίνας) επετειακή, ιστορική εκδήλωση να συναρμολογήσει μερικές λέξεις, για να αφηγηθεί, μα και να τιμήσει την Παλιγγενεσία του ’21;

Μα έχουμε σκεφτεί ποτέ αν παρά τα όσα λογύδρια, πανηγυρικούς λόγους και μεγαλόσχημες ρητορείες που θα εκφωνήσουμε, θα καταφέρουμε εν τέλει να αποδώσουμε τον πρέποντα σεβασμό και τιμή στον 183ο επετειακό εορτασμό της 25ης Μαρτίου (επισημοποιήθηκε ως εθνική επέτειος και αργία με το Βασιλικό Διάταγμα 980/15(27)-3-1838); Ίσως, χρειάζεται να συλλογιστούμε εκ νέου, εάν οι εορταστικές ξύλινες, άχρωμες και συνηθισμένες δηλώσεις – «μηνύματα» της εκάστοτε πολιτειακής ηγεσίας και των αρχηγών των κοινοβουλευτικών κομμάτων όντως τιμούν ή κομματιάζουν και ακροθιγώς αναφέρονται στο ευγενές μήνυμα και τη συναισθηματική – ανθρωπολογική αξία της συγκεκριμένης επετείου. Ο σκοπός δεν είναι να απομονώσουμε μία όντως σπουδαία εθνική ημερολογιακή στιγμή του μηνός Μαρτίου και να εκφωνήσουμε διθυράμβους και πομπώδεις λόγους με πατριωτικό περιεχόμενο για το κοινωνικό θεαθήναι και αγαλλίαση. Σαν λαός αρεσκόμαστε στα στομφώδη λόγια, αλλά, γιατί δεν κάνουμε τον κόπο να διεισδύσουμε και να κατανοήσουμε εις βάθος το κατακλυσμιαίο κύμα προοδευτικού ριζοσπαστισμού, επαναστατικής έκρηξης και λαογέννητου πόθου για την εθνική ελευθερία που σηματοδοτεί το 1821!; Ή γνωρίζουμε πλέον άπταιστα την Ιστορία ή τη θεωρούμε «ξεπερασμένη» και «παρωχημένη»…

Αναντίρρητα, είναι γνωσιολογική ασέβεια και εθνική αγένεια να λοιδορήσουμε και να ενταφιάσουμε στο αιωνόβιο νεκροταφείο της Ιστοριογραφίας και να τοποθετήσουμε στα σκονισμένα ράφια της Εθνικής Βιβλιοθήκης το πολύτομο και αξιομνημόνευτο έπος του υπόδουλου Ελληνισμού έναντι της οθωμανικής καταδυνάστευσης, αλλά και κάθε καταπίεσης.

Να το θέσω διαφορετικά.. Πότε «πέθανε» το 1821 και δεν το καταλάβαμε; Ας μου συγχωρεθεί ο μακάβριος αστεϊσμός, αλλά, προφανώς, η Επανάσταση ούτε πέθανε ούτε, όμως, σταμάτησε, διότι δεν ολοκληρώθηκε επί τη βάσει του αρχικού της σχεδίου και σκοπού. Πιο συγκεκριμένα και ως γνωστόν, διακεκηρυγμένος σκοπός της ήταν η συγκρότηση ενός θεσμοθετημένου, οργανωμένου και βιώσιμου κράτους για το ελληνικό έθνος, μίας ελεύθερης θεσπισμένης πολιτειακής στέγης για τους Έλληνες βάσει της Αρχής του Νόμου, της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας… δηλαδή, βάσει των θεμελιωδών αρετών του κλασικού ελληνικού πολιτισμού, που μετοίκησε στο δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Άραγε, ο «είς σκοπός», που θα έλεγε ο Πλάτωνας, επιτεύχθηκε;

Ας επιχειρήσουμε, λοιπόν, μία πολύ ευσύνοπτη, περιπτωσιολογική και περιεκτική  βολιδοσκόπηση του ερωτήματος· αν, όντως, το ελληνικό κράτος πέτυχε τον γενέθλιο σκοπό του, κοιτώντας μερικά γεγονότα της Επανάστασης, αλλά και των πρώτων χρόνων του νέου κράτους.

Τα… «Δάνεια της Ανεξαρτησίας»

Κατά τη διάρκεια του επαναστατικού αγώνα των Ελλήνων, την ώρα που το συντηρητικό κουαρτέτο της Αυστρίας, της Πρωσίας, της Ρωσίας και της Αγγλίας με την επωνυμία «Ιερά Συμμαχία» βυσσοδομούσαν έναντι των επαναστατημένων ραγιάδων (ραγί στα τουρκικά είναι το κοπάδι) με διαπρύσιο κήρυκα τον Αυστριακό Καγκελάριο, Μέττερνιχ, την εμφάνισή τους έκαναν στην επαναστατημένη Ελλάδα τα περίφημα «ξενικά κόμματα», το «αγγλικό» (Α. Μαυροκορδάτος), το «γαλλικό» (Ι. Κωλέττης) και το «ρωσικό» (Α. Μεταξάς). Αυτά τα «κόμματα» εκπροσωπούσαν τα γεωπολιτικά συμφέροντα των αντίστοιχων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Κυρίαρχο εξ αυτών αναδείχθηκε το αγγλικό κόμμα που υποστήριζε τη σύμπλευση με την αγγλική πολιτική. Η «σύμπλευση» επισημοποιήθηκε με τη σύναψη δύο δανείων το 1824 και 1825 στη χρηματιστηριακή αγορά στο Σίτι του Λονδίνου με επαχθείς και ληστρικούς όρους για την εποχή, όπου η επαναστατημένη ελληνική κυβέρνηση ως δανειολήπτης υποθήκευσε τις εθνικές γαίες… πριν καν απελευθερωθεί η Ελλάδα!

Έτσι, τα «Δάνεια της Ανεξαρτησίας», όπως αποκλήθηκαν, έμελλε να γίνουν τελικά, το επισφράγισμα της εξάρτησης του υπόδουλου λαού και του μετέπειτα νεότευκτου ελληνικού βασιλείου από την αγγλική πολιτική, δίνοντας αφορμές για τους εμφυλίους πολέμους που ξέσπασαν εν εξελίξει του Πολέμου για την Ανεξαρτησία.

Γελοιογραφική απεικόνιση της κερδοσκοπίας των Άγγλων τραπεζιτών έναντι των Ελλήνων.

Γελοιογραφική απεικόνιση της κερδοσκοπίας των Άγγλων τραπεζιτών έναντι των Ελλήνων.

Κράτος άκρατης ξενοκρατίας…

Προχωρώντας, μετά από πολλές στρατιωτικές μάχες και πολιτικούς σκοπέλους, το 1828 ο Ι. Καποδίστριας ανέλαβε πρώτος Κυβερνήτης της Ελληνικής Πολιτείας και στις 3 Φεβρουαρίου 1830 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το ελληνικό κράτος είναι πλέον γεγονός. Όμως, το κράτος που συστάθηκε στην άκρη της Βαλκανικής Χερσονήσου τέθηκε υπό τη διπλωματική «προστασία» (ο γράφων προσπαθεί να κρατήσει μία φιλολογική επιείκεια στους χαρακτηρισμούς) των τριών Μεγάλων Δυνάμεων, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Οι Έλληνες που αγωνίστηκαν για την ελεύθερη δημοκρατική τους αυτοκυβέρνηση τέθηκαν κηδεμονευόμενοι από τρεις ιδιοτελείς μοναρχίες. Προέβλεπε μελλοντικά την εγκαθίδρυση βασιλείας στην Ελλάδα με ξένο «Ηγεμόνα Κυρίαρχο» (όπως αναφερόταν στο Πρωτόκολλο).

Δηλαδή το ελληνικό κράτος θα γινόταν εξάρτημα της γεωστρατηγικής μηχανής των τριών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων οδηγούμενο υπό τις «διπλωματικές παραινέσεις» τους στον ιππόδρομο των διακρατικών σχέσεων και συγκρούσεων με ξένο αμαξηλάτη…

Πίνακας: Peter von Hess, «Άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο», 1835.

Peter von Hess, «Άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο», 1835.

Η πρώτη πολιτική δολοφονία…

Εν συνεχεία, ένα ακόμη χαρακτηριστικό δείγμα της δυσκολίας οικοδόμησης ενός ελεύθερου πραγματικά κράτους ήταν η δολοφονία του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Κατανοητή η κριτική που του ασκήθηκε, αλλά τα επιτεύγματά του υπερφαλαγγίζουν τα αρνητικά του. Η αδέσμευτη εξωτερική πολιτική του πρώτου Κυβερνήτη της πλέον «ανεξάρτητης Ελλάδας» ενόχλησε την αγγλική και γαλλική πολιτική, οι οποίες υποκίνησαν αντικυβερνητικές στάσεις και κινήματα, βάσει των επίσημων τεκμηρίων και των αποδείξεων που βγήκαν στο φως. Η κατάληξη της αντιπαλότητας αυτής γνωστή· στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 ο Κυβερνήτης κείται νεκρός στο Ναύπλιο, κατηγορούμενοι ως φυσικοί αυτουργοί οι γιοι του φυλακισμένου Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Δεν έλειψαν, όμως, αναφορές, ισχυρισμοί, υπόνοιες και συζητήσεις για ηθική αυτουργία ή έστω σιωπηρή ανοχή της δολοφονίας από μέρους της Αγγλίας και της Γαλλίας.

Άγνωστο το παρασκήνιο, απλώς άξιο αναφοράς (ένα από τα πολλά ενδεικτικά γεγονότα) είναι η πεισματική διατήρηση ως κρατικού απορρήτου του φακέλου της δολοφονίας του Ι. Καποδίστρια από το Υπουργείο Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας (Foreign Office) έως και σήμερα…

Πίνακας: Χαράλαμπος Παχής, «Η δολοφονία του Καποδίστρια»

Χαράλαμπος Παχής, «Η δολοφονία του Καποδίστρια».

Εις θάνατον.. παρ’ ολίγον!

Αν συνεχίσουμε την ιστορική μας αυτή αναδρομή, σημαντικό είναι να αναφέρουμε και τη Δίκη του Θ. Κολοκοτρώνη και του Δ. Πλαπούτα. Το 1834 οι δύο σπουδαίοι οπλαρχηγοί κάθονται στο εδώλιο για εσχάτη προδοσία και προσπάθεια ανατροπής του πολιτεύματος από τη βαυαροκρατούμενη Αυλή του πρώτου βασιλιά Όθωνα ελέω Μεγάλων Δυνάμεων. Παρ’ ολίγον να οδηγηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα με τη συγκατάθεση της Αγγλίας και της Γαλλίας, επειδή ο θρυλικός Γέρος του Μωριά ως λαοπρόβλητος αρχηγέτης των κλεφτών θεωρήθηκε επικίνδυνος για τον νεοπαγή θρόνο του Βαυαρού Όθωνα των Βίττελσμπαχ και τη διατήρηση, έτσι, του ξένου ελέγχου επί της Χώρας.

Μετά από μία θυελλώδη δικαστική περιπέτεια, οι δύο οπλαρχηγοί το 1835 σώζονται από τη θανατική καταδίκη, λόγω των ενδεχόμενων λαϊκών ταραχών που θα ξεσπούσαν έναντι της Αυλής και των Ξένων Δυνάμεων.

Δημήτριος Πλαπούτας και Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, παρ' ολίγον θανατοποινίτες

Δημήτριος Πλαπούτας και Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, παρ΄ολίγον θανατοποινίτες

Εκ των ανωτέρω παραδειγμάτων, καταλαβαίνουμε πως το επαναστατικό σύνθημα του 1821 «Ελευθερία ή Θάνατος» πέρασε από σαράντα κύματα. Το πρώτο σκέλος του συνθήματος αυτού με πολύ στρεβλό, δυσλειτουργικό, ελλειπτικό και ημιτελή τρόπο επιτεύχθηκε τυπικά. Το δεύτερο σκέλος δέχθηκε αλλοίωση, παρερμηνεία και παρεξήγηση, αντί να ομονοήσουν οι Έλληνες έναντι του οθωμανικού ζυγού, προσπάθησαν να αλληλοφαγωθούν με ξένα χρήματα και ευλογίες, καθώς και με ορισμένες δυστυχείς καταλήξεις, πχ. Ο. Ανδρούτσος, Ι. Καποδίστριας, κλπ. Ωστόσο, οι στιγμές ηρωισμού και άδολου πατριωτισμού δεν έλειψαν και έσωσαν τη φήμη της Επανάστασης.

Ως συμπέρασμα, εμείς οι νέοι Έλληνες πρέπει να τιμήσουμε την επερχόμενη επέτειο των 200 ετών σε έναν μήνα περίπου με διαφορετικό τρόπο, στοχαζόμενοι στοχευμένα το παρελθόν μας, εμπνεόμενοι γόνιμα από τα ανδραγαθήματα των ηρώων και οραματιζόμενοι ουσιαστικά ένα νέο ελληνικό μέλλον. Πιο απλά, καλές και οι σημαίες στα μπαλκόνια και οι ανάλογες ελληνικές ταινίες για το 1821, αλλά ας διαβάσουμε – δούμε – ακούσουμε – συζητήσουμε λίγο για την Ελληνική Ιστορία, κατανοώντας, τιμώντας και πράττοντας το ενδόμυχο νόημα αυτής της εθνικής Οδύσσειας του 1821. Πιστεύω, λοιπόν, πως βρήκα την κατάλληλη λέξη που έψαχνα και στην αρχή του παρόντος άρθρου.. Την ΥΠΕΡΒΑΣΗ. Άλλωστε, λένε ότι το δικαστήριο των εθνών είναι η Ιστορία… θα κριθούμε κάποτε κι εμείς!

Ένα αξιόλογο, ενδιαφέρον και διαφωτιστικό πόνημα του εκτελεσθέντα Νίκου Μπελογιάννη για την Ιστορία των δανείων και του χρέους της νεώτερης Ελλάδας.

Ένα αξιόλογο, ενδιαφέρον και διαφωτιστικό πόνημα του εκτελεσθέντα Νίκου Μπελογιάννη για την Ιστορία των δανείων και του χρέους της νεώτερης Ελλάδας.