Έχει γίνει η ψυχική ασθένεια «μόδα»; Σίγουρα τη βλέπουμε σε όλες τις μορφές της ποπ κουλτούρας, κυρίως σε ταινίες και σειρές.

Από το «Euphoria» του HBO ως το «13 Reasons Why» του Netflix, δύο από τις πιο δημοφιλείς σειρές των τελευταίων χρόνων που απευθύνονται πρωταρχικά σε εφήβους, οι ψυχικές διαταραχές των πρωταγωνιστών και οι συχνά καταστροφικές επιπτώσεις τους αποτελούν τα βασικά στοιχεία που προωθούν και εξυπηρετούν την πλοκή. Και ενώ οι παραπάνω σειρές και άλλες καλλιτεχνικές απεικονίσεις έχουν λάβει επιδοκιμασία για τη γενναιότητα τους, πολλοί τις χρεώνουν την ωραιοποίηση των ψυχικών ασθενειών, τις κατηγορούν για την αναγωγή τους σε «αισθητική», η υιοθέτηση της οποίας από το ευεπηρέαστο κοινό τους μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτες εκβάσεις και υπονοούν ότι τα αυξημένα ποσοστά εφήβων που διαγιγνώσκονται με ψυχικές διαταραχές δεν αποτελούν παρά θύματα των υποσυνείδητων μηνυμάτων της ποπ κουλτούρας.

Προτού βιαστούμε να απαντήσουμε «ναι» στην εισαγωγική ερώτηση και, συνεπώς, να αντιμετωπίσουμε με καχυποψία τις νεότερες γενιές που φαίνονται να μιλάνε με τόση άνεση, σχεδόν περηφάνια, για τις δυσκολίες τους, οφείλουμε να σκεφτούμε πρώτα και την άλλη πλευρά.

Η κοινωνία μας, έχει σημειώσει, αδιαμφισβήτητα, προόδους, το στίγμα, ωστόσο, γύρω από την ψυχική υγεία παραμένει, τα ταμπού, τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις συνεχίζουν να καθορίζουν τον τρόπο που μιλάμε (μάλλον που δε μιλάμε) γι’ αυτή και αλληλεπιδράμε με τους πάσχοντες. Όταν, λοιπόν, με κάποιον τρόπο, το μαρτύριό τους περνάει απαρατήρητο στο σπίτι από τους γονείς, στο σχολείο από φίλους και ενήλικες, έχουμε αναλογιστεί πόση παρηγοριά μπορεί να προσφέρει μία σειρά που λέει ό,τι σκέφτονται, δείχνει ό,τι κρύβουν, μία σειρά στην οποία μπορούν, επιτέλους να δουν μία πλευρά του εαυτού τους; Πόσο, μάλιστα, όταν αυτή η πλευρά βρίσκεται στο προσκήνιο, ο χαρακτήρας με τον οποίο ταυτίζονται είναι ο πρωταγωνιστής του φανταστικού αυτού κόσμου. Η προβολή αυτή και η αποδοχή τους από το γενικό κοινό, ίσως, να είναι η πρώτη θετική «επαφή» που έχουν με την ψυχική τους κατάσταση, μία προτροπή να την αποδεχτούν, ακόμα και να την εκθέσουν, και, ίσως, λάβουν την ίδια αγάπη με τους αγαπημένους χαρακτήρες τους.

Εφόσον, όμως, έναυσμα της αποδοχής και φίλτρο στην εξερεύνηση του ψυχικού κόσμου αποτελεί  ένας κατασκευασμένος χαρακτήρας, φτιαγμένος, για να προκαλέσει το ενδιαφέρον, να προσελκύσει και να εθίσει το κοινό, οδηγούμαστε αναπόφευκτα στην ωραιοποίηση της ψυχικής ασθένειας. Στην πλειοψηφία τους οι χαρακτήρες αυτοί θα είναι συμβατικά όμορφοι, με ιδιαίτερο (αλλά ταυτόχρονα καλαίσθητο) στυλ, με κυρίαρχο στοιχείο της προσωπικότητά τους, την ψυχική διαταραχή τους. Αυτή θα προσθέτει στη γοητεία τους, θα τους καθιστά ξεχωριστούς, θα δικαιολογεί κάθε παράπτωμα, κάθε αυτό-καταστροφή. Σπάνια οι σεναριογράφοι επιλέγουν να υποβάλουν (τουλάχιστον από νωρίς) τους χαρακτήρες τους σε «υγιείς» τρόπους αντιμετώπισης του τραύματος και της ασθένειάς τους, χρειάζονται την ανθρώπινη αδυναμία, για να δημιουργήσουν συνταρακτικές πλοκές, για να αποτυπώσουν ρεαλιστικά την πορεία προς τη βελτίωση (αν υπάρξει). Συνήθως, είναι οι καλλιτεχνικές επιλογές στην απεικόνιση αυτή, η χαρακτηριστική αισθητική, το «στυλιζάρισμα»  που δέχονται μεν την κριτική, ελκύουν δε τους εφήβους, που βλέπουν την ψυχική τους ασθένεια ως κάτι «ωραίο».

Κατά πόσο έχει αποτέλεσμα το να στρέφουμε την κριτική μας στα μαζικά μίντια για τον τρόπο που προβάλλουν τις ψυχικές ασθένειες; Όσο καλές προθέσεις και να έχουν οι δημιουργοί, ακόμα και όταν συμβάλλουν στην καταπολέμηση του στίγματος και στον εξανθρωπισμό των ψυχικά ασθενών, δε βαραίνει αυτούς η ευθύνη για την ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση, την αντιμετώπιση. Ένα έργο τέχνης δε θα πρέπει ποτέ να είναι η μοναδική πηγή στήριξης, ο προσβάσιμος τρόπος κατανόησης ασθενειών και το «εγχειρίδιο» διαχείρισής τους. Αντί να θυμώνουμε με τους έφηβους και τη «φετιχοποίηση των συναισθημάτων τους», οφείλουμε, ως κοινωνία, να τους παράσχουμε την εναλλακτική. Να τους ακούσουμε, να ενημερωθούμε, να μιλήσουμε πλέον ανοικτά, χωρίς ντροπή.

Μία ζωή ποιοτική, χωρίς οδύνη, είναι εγγυημένη, όταν έχουμε πρόσβαση στα κατάλληλα θεραπευτικά εργαλεία. Αναρίθμητοι έφηβοι και παιδιά μένουν χωρίς διάγνωση, χωρίς αυτήν την πρόσβαση, και αναζητούν ανακούφιση σε άλλες διεξόδους. Ας ελπίσουμε ότι μέχρι να ακουστούν θα αρκεστούν σε ταινίες και σειρές.

Πηγή εικόνας: www.gmhsc.org.uk