Του εξωτερικού συνεργάτη, Σταύρου Κοροβέση:
Η φετινή Παγκόσμια ημέρα καταπολέμησης της ερημοποίησης και της ξηρασίας, που έχει οριστεί από τον Ο.Η.Ε ως η 17η Ιουνίου, συνέπεσε με την θέση των περιβαλλοντικών ζητημάτων ψηλά στην “ατζέντα” του δημόσιου διαλόγου, με αφορμή φυσικά το νέο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο. Την τιμητική του στο συγκεκριμένο άρθρο θα έχει το φαινόμενο της ερημοποίησης που έχει αναγνωρισθεί ως παγκόσμιο πρόβλημα από τις αρχές του 1970, αποτελώντας ένα χειροπιαστό παράδειγμα επίδρασης της κλιματικής αλλαγής και της ανθρώπινης επίδρασης στο φυσικό περιβάλλον.
“Το φαινόμενο της ερημοποίησης ταυτίζεται ουσιαστικά με την προοδευτική απώλεια της γονιμότητας του εδάφους, μέσω της καταστροφής της δομής και της σύστασής του, υποβαθμίζοντας και μετατρέποντας σταδιακά αφιλόξενες, για την αναπτυσσόμενη βλάστηση και τις γεωργικές παραγωγές, ολόκληρες περιοχές, οι οποίες “απογυμνωμένες”, πλέον εμφανίζουν τελικά τα μητρικά τους πετρώματα στην επιφάνεια” (Thornes, 1999). Το έδαφος είναι ένας μη ανανεώσιμος φυσικός πόρος και οι συνέπειες της επιφερόμενης διάβρωσης του από το φαινόμενο της ερημοποίησης είναι μη αναστρέψιμες, καθώς το διαβρωμένο έδαφος δύσκολα επανέρχεται στην προηγούμενη κατάσταση του. Γίνεται επομένως αντιληπτό, πως η ετήσια απώλεια εκατοντάδων στρεμμάτων γόνιμης γης κλονίζει ανεπανόρθωτα τα χερσαία οικοσυστήματα, καθώς το έδαφος αποτελεί το υπόστρωμα ανάπτυξης της ζωής.
Η μετατροπή των εύφορων εδαφών σε “αφιλόξενες”, για τη γεωργική παραγωγή, περιοχές με κύριο ένοχο τον άνθρωπο, πλήττει σοβαρά πάνω από 100 χώρες στον κόσμο. Απόρροια της συγκεκριμένης μάστιγας, οι κύριες συνέπειες της οποίας θα πλήξουν ανεπανόρθωτα τις μελλοντικές γενιές και την παγκόσμια οικονομία, αν δεν υιοθετηθούν άμεσα μέτρα ανάσχεσης και επιβράδυνσης στην “εξέλιξη” του φαινομένου, βρίσκονται στον πυρήνα του ισχύοντος οικονομικού μοντέλου. Οι ανάγκες για μαζική παραγωγή που εναρμονίστηκαν με τα πρότυπα της “πολυδιαφημισμένης” και επιβληθείσας υπερκατανάλωσης οδήγησαν στη λανθασμένη διαχείριση των φυσικών πόρων, στους οποίους φυσικά συγκαταλέγεται και το έδαφος. Η εκμηχάνιση της γεωργίας και η ανεξέλεγκτη χρήση χημικών ουσιών (φυτοφάρμακα, γεωργικά φάρμακα), δίχως την ύπαρξη προτύπων ασφαλείας και αδειών εφαρμογής τους (ιδιαίτερα κατά το πρόσφατο παρελθόν) επιβάρυναν, ιδιαιτέρως το ευεργετικό για την ανάπτυξη των φυτών, στρώμα του εδάφους.
Όσον αφορά την επίδραση της ερημοποίησης στη Μεσογειακή Λεκάνη, σύμφωνα με τη Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών κατά της Ερημοποίησης, στον ευρωπαϊκό χώρο οι ευαίσθητες περιοχές βρίσκονται κυρίως στις χώρες της βόρειας Μεσογείου και συμπίπτουν σχεδόν με την ζώνη εξάπλωσης της ελιάς.
Χάρτης περιοχών της Μεσογειακής Λεκάνης με εδάφη ευαίσθητα στην ερημοποίηση, Πηγή: Yassoglou (2000)
Και αν αναλογιστούμε πως η περιοχή της Μεσογείου υπήρξε η κοιτίδα για την ανάπτυξη των πρώτων πολιτισμών και αυτοκρατοριών (Βαβυλώνιοι, Ασύριοι, Αιγύπτιοι, Πέρσες, Έλληνες), τότε θα κατανοήσουμε και το βαθμό της επιβάρυνσης της συγκεκριμένης περιοχής, στον τομέα των φυσικών πόρων που χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες της ανάπτυξης των πρώιμων αυτών πολιτισμών. Έτσι, ιδιαίτερα στην περιοχή της Μεσογείου που παραμένει οικονομικά, πολιτιστικά και κοινωνικά “ενεργή” για τουλάχιστον 5000 χρόνια, μια ιστορία χιλιετιών άφησε το δικό της οικολογικό και περιβαλλοντικό “αποτύπωμα”. Και μπορεί οι διεργασίες της εδαφογένεσης (διαδικασίες δημιουργίας νέου εδάφους) να βρίσκονταν σε δυναμική ισορροπία με τη διαδικασία της ερημοποίησης, φαίνεται όμως, όλο και πιο απροκάλυπτα, ότι η ισορροπία μετατοπίζεται προς την “πλευρά” της ερημοποίησης, αιτία που προκλήθηκε από τον παράγοντα της ανθρώπινης παρέμβασης. Δεν θα πρέπει να παραλειφθεί ότι για τη δημιουργία κάποιων εκατοντάδων του μέτρου εδάφους απαιτούνται εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια.
Στον ελλαδικό χώρο, έχει εκτιμηθεί ότι οι ευαίσθητες στο φαινόμενο της ερημοποίησης περιοχές καλύπτουν το 30% της έκτασης της χώρας (Νάστος, 2016). Με βάση το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση της ερημοποίησης στην Ελλάδα, περιοχές “υψηλού κινδύνου” θεωρούνται τμήματα της Θεσσαλίας, η Ανατολική Στερεά Ελλάδα, η Ανατολική Πελοπόννησος, η Νότιο-Ανατολική Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου (Νάστος, 2016).
Χάρτης Δυνητικού Κινδύνου ερημοποίησης της Ελλάδας, πηγή: Yassoglou (2000)
Όπως παρατηρούμε στις περιοχές “υψηλού κινδύνου” κατατάσσονται αξιόλογες αγροτικές περιοχές της χώρας μας, παρατήρηση που καθιστά από μόνη της οδυνηρή την εκτίμηση για το μέγεθος της καταστροφής στους τομείς της γεωργίας και του τουρισμού από τα επιφερόμενα φαινόμενα της ερημοποίησης και κατ’ επέκταση της διάβρωσης των εδαφών. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι επιπτώσεις των φαινομένων αυτών θα είναι ολέθριες στην ελληνική οικονομία, καθώς ο πρωτογενής τομέας (γεωργία, κτηνοτροφία) καθώς και ο τριτογενής τομέας υπηρεσιών (με κύριο εκφραστή του, στη χώρα μας τον τουρισμό) αποτελούν τους εθνικούς πυλώνες στήριξης της ελληνικής οικονομίας.
Για την ανάσχεση των μη αναστρέψιμων επιπτώσεων της ερημοποίησης στο ελληνικό φυσικό περιβάλλον, απαιτούνται ρηξικέλευθες πολιτικές πρωτοβουλίες, πρωτοβουλίες που θα προβλέπουν, θα πράττουν και θα οργανώνουν μακροπρόθεσμα σε βάθος δεκαετιών και όχι βραχυπρόθεσμα, κοντόφθαλμα, με μοναδικό στόχο την ικανοποίηση μικροκομματικών οφελών. Μια ολιστική περιβαλλοντική πολιτική, στη βάση της οποίας θα περιλαμβάνονται παρεμβάσεις οικονομικές και περιβαλλοντικές. Στον τομέα της οικονομικής πολιτικής θα μπορούσε να ακολουθηθεί η υιοθέτηση εναλλακτικών τρόπων ανάπτυξης, μια ανάπτυξη που θα στηρίζεται σε ηπιότερες μορφές εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων στις περιοχές που πλήττονται σφοδρότερα από το φαινόμενο της ερημοποίησης στα πλαίσια των περιφερειακών διαμερισμάτων της χώρας. Μια ιεράρχηση της επικινδυνότητας στην ερημοποίηση κάθε περιφέρειας της χώρας, πάνω στην οποία θα ρυθμίζεται ο τρόπος και ο ρυθμός ανάπτυξης της κάθε περιοχής, με εκμετάλλευση του συγκριτικού πλεονεκτήματος της κάθε περιφέρειας της χώρας.
Μια ολιστική περιβαλλοντική πολιτική που θα μετριάζει το ισχύον ανθρωποκεντρικό οικονομικό σύστημα, στη βάση ενός νέου “πράσινου” κοινωνικού συμβολαίου, στην υιοθέτηση του οποίου δε συμβάλλει προφανώς το νέο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο αφού στο βωμό της “απολιγνιτοποίησης”, προστατευόμενες περιοχές του δικτύου “Natura” θυσιάστηκαν στον “οδοστρωτήρα” που ακούει στο όνομα ανεμογεννήτρια. Ήδη αιολικά πάρκα έχουν αδειοδοτηθεί και πρόκειται να καταλάβουν κορυφογραμμές των οροσειρών μας σε περιοχές που παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο διάβρωσης των εδαφών τους (ανατολική Στερεά, Εύβοια, νησιά ΒΑ Αιγαίου). Λήφθηκε υπόψην άραγε αυτή η παράμετρος όταν συντάσσονταν τα επιμέρους άρθρα του νομοσχεδίου, που μετατρέπουν τις κορυφογραμμές μας, ούτε πολύ, ούτε λίγο σε απέραντες βιομηχανικές ζώνες;
Πηγές εικόνων και βιβλιογραφία:
Σημειώσεις Πανεπιστημιακών Παραδόσεων του Ιωάννη Ξ. Τσίρου, “Ακραία Καιρικά Φαινόμενα- Κλιματική Αλλαγή”
Εργαστήριο Γενικής και Γεωργικής Μετεωρολογίας του Γ.Π.Α
