Έρμο τουφέκι σκοτεινό
Τι σ’ έχω ‘γω στο χέρι;
Όπου εσύ μου ‘γινες βαρύ
Κι ο Αγαρηνός το ξέρει
Γράφει ο Διονύσιος Σολωμός στο Β Σχεδίασμα από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του, προσπαθώντας να περιγράψει τα δεινά αλλά και τον ηρωισμό των Μεσολογγιτών σε μια από τις πιο δύσκολες στιγμές του επαναστατικού αγώνα. Λέγεται ότι ο Σολωμός άκουγε τις οβίδες που έπεφταν στο πολιορκημένο Μεσολόγγι και με δάκρυα στα μάτια έγραφε το ποίημα.
Το Μεσολόγγι ήταν η σπουδαιότερη πόλη για την άμυνα της Στερεάς Ελλάδας. Είχε πολιορκηθεί ξανά στα 1822 από τον Κιουταχή πασά και τον Ομέρ Βρυώνη αλλά αποτυχημένα. Στα 1825 τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα. Ο εμφύλιος που προηγήθηκε εξουθένωσε τους Έλληνες που δεν μπόρεσαν να αναχαιτίσουν ούτε την προέλαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Μέσα στο Μεσολόγγι όμως, 12.000 ψυχές αντιστάθηκαν για έναν χρόνο.
Η Κάστος και ο Κάλαμος, δύο νησιά κοντά στα παράλια της Στερεάς Ελλάδας λειτούργησαν ως καταφύγιο για τα γυναικόπαιδα και τους αδύναμους, μόλις έφτασε η οθωμανική δύναμη υπό τον Κιουταχή πασά τον Απρίλιο του 1825. Στην αρχή, οι πολιορκημένοι Έλληνες αντιστέκονται σθεναρά, ενώ αξιοσημείωτο είναι το έργο του στόλου. Σημείο κλειδί είναι η διατήρηση της μπούκας της λιμνοθάλασσας, ώστε να μπορεί να ανεφοδιάζεται η πόλη.
Στα τέλη του Σεπτέμβρη του 1825, το Μεσολόγγι φαίνεται να έχει νικήσει, ο Κιουταχής είναι φανερά προβληματισμένος και αρχίζει να αποσύρει τα στρατεύματα του. Οι Μεσολογγίτες όμως τότε, κάνουν το μεγαλύτερο λάθος. Σίγουροι ότι έχει λήξει η πολιορκία, σπεύδουν να φέρουν πίσω τα γυναικόπαιδα. Ο Κιουταχής όμως, βλέποντας αυτήν την κίνηση σφίγγει τον κλοιό ξανά.
Ξαφνικά, τα στόματα αυξήθηκαν ραγδαία. Πλέον οι άνδρες έχουν τις οικογένειες τους μέσα στο πολιορκημένο Μεσολόγγι. Πριν, ήταν ο καθένας για τον εαυτό του. Σύντομα φτάνει ο Ιμπραήμ με ενισχύσεις και αμέσως γίνεται Εθνοσυνέλευση, όπου ορίζεται ως αρχηγός των δυνάμεων της Στερεάς ο Μάρκος Μπότσαρης. Ο Καραϊσκάκης βρίσκεται έξω από το Μεσολόγγι και παρότι σε κρίση της ασθένειάς του, είναι έτοιμος να δώσει την ψυχή του.
Τον Δεκέμβρη ξεκινά η δεύτερη φάση της πολιορκίας. Πλέον, τα πράγματα δεν πάνε καλά. Οι Υδραίοι παραπονιούνται ότι δεν πληρώνονται αρκετά και σταματούν να βοηθούν, με αποτέλεσμα οι Οθωμανοί να πάρουν την μπούκα. Το Μεσολόγγι πλέον είναι απομονωμένο και παλεύει να επιβιώσει με ηρωικούς ανθρώπους που προσπαθούν από μυστικές διαδρομές της λιμνοθάλασσας να φέρουν πολεμοφόδια.
Οι άνθρωποι αυτοί έγιναν αντιληπτοί από τους Οθωμανούς και βασανίστηκαν. Τα νησάκια της λιμνοθάλασσας καταλαμβάνονται επίσης από τους Οθωμανούς και οι πολιορκημένοι μένουν ΜΟΝΟΙ ΤΟΥΣ να μάχονται. Τον Απρίλιο του 1826 είναι φανερό ότι είναι αδύνατον να αντέξει η πόλη. Οι πολιορκημένοι δεν έχουν προμήθειες, τρέφονται με ρίζες και ποντίκια, ενώ προβαίνουν και στην ύστατη λύση για να επιβιώσουν: νεκροφαγία. Τα πολεμοφόδια σώνονται τη στιγμή που η απόγνωση κορυφώνεται.
Αποφασίστηκε Έξοδος τα ξημερώματα του Σαββάτου του Λαζάρου προς Κυριακή των Βαΐων (9-10 Απριλίου). Το σχέδιο όμως προδόθηκε από έναν Έλληνα ιερέα που είχε βγει ντυμένος ουλεμά (μουσουλμάνος ιερέας) για να πει στον Καραϊσκάκη το σχέδιο. Ο Κασομούλης περιγράφει τις ύστατες ώρες πριν την Έξοδο. Όλο το βράδυ, έζωναν τους γέρους και τους ασθενείς με εκρηκτικά και εύχονταν ο ένας στον άλλον καλή αντάμωση στον άλλον κόσμο.
Ο σκοπός ήταν ένας: κανείς στους Τούρκους. Οι γυναίκες ντύθηκαν ανδρικά, αρματώθηκαν και έδωσαν όπιο στα μωρά, για να μην κλαίνε. Οργανώθηκαν 3 σώματα και δόθηκε ραντεβού σε ένα μοναστήρι λίγο έξω από το Μεσολόγγι. Η ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου έλαβε χώρα στις 10 Απριλίου του 1826 με αμέτρητα θύματα, ενώ όσοι έμειναν στην πόλη σφαγιάστηκαν.
Ο Καψάλης, κλείστηκε μαζί με άλλους στην εκκλησία και ανατινάχθηκαν. Όσοι είχαν μείνει στην πόλη, φώναζαν να κλειστούν μέσα λες και εκεί ήταν το φως και έξω το σκοτάδι. Πάνω από 3.500 γυναικόπαιδα συνελήφθησαν, ενώ άνδρες άνω των 15 κομματιάστηκαν. Το πρωί της 10ης Απριλίου, το Οθωμανικό μισοφέγγαρο κυμάτιζε στο ηρωικό Μεσολόγγι.
Οι Μεσολογγίτες στο τέλος ήταν μόνοι τους και ένιωθαν ξεχασμένοι. Οι προσπάθειες της κυβέρνησης δεν ήταν αρκετές για να σώσουν την πόλη.
Η συγκίνηση που γέννησε η Έξοδος του Μεσολογγίου στους Ευρωπαίους κινητοποίησε τόσο έντονα τα φιλελληνικά ένστικτα, ενώ οι μεγαλύτερες ποιητές εμπνεύστηκαν από το Μεσολόγγι. Οι ήρωες του Μεσολογγίου δεν θα ξεχαστούν ποτέ.
Είναι μια καλή ευκαιρία σήμερα να περικυκλώσουμε νοερά το Μεσολόγγι, σκεπτόμενοι, όπως είπε ο Βρεττάκος, αυτούς τους ήρωες που από την πείνα, όταν βάδιζαν στην Έξοδο είχαν σχεδόν αγγελοποιηθεί.
