Άρθρο του εξωτερικού συνεργάτη, Ιδομένεα Μόκκα,
Με περίσσεια ευχαρίστηση υποδέχθηκαν την προηγούμενη Δευτέρα, στελέχη του Προγράμματος UNEP (UN Environment Programme) το τυπικό τέλος της τοξικής εποχής που επέφερε η χρήση της βενζίνης με μόλυβδο.
Εκείνη τη μέρα, εξεδόθη πανηγυρική ανακοίνωση σχετικά με την εξάντληση και των τελευταίων αποθεμάτων του βλαβερού αυτού καυσίμου, με την Αλγερία να αποτελεί την τελευταία χώρα που το έχει χρησιμοποιήσει. Επρόκειτο για έναν αγώνα κομβικό για την λειτουργία του παγκοσμίου οικοσυστήματος και, μάλιστα πολυετή.
Οι αρχικές αντιρρήσεις ενάντια στη διαδεδομένη χρήση της μολυβδούχου βενζίνης διατυπώθηκαν έναν αιώνα πριν, το μακρινό 1924 (3 μόλις χρόνια μετά την ανακάλυψη της χρησιμότητας του μολύβδου ως πρόσθετο συστατικό βενζίνης), έπειτα από ένα σκανδαλώδες συμβάν σε διυλιστήριο του New Jersey. Δεκάδες εργαζόμενοί του είχαν δεχτεί άμεση ιατρική περίθαλψη, ενώ 5 εξ αυτών άφησαν την τελευταία τους πνοή ύστερα από έντονους σπασμούς. Γεγονός που δεν ταρακούνησε έντονα την γενική αίσθηση και τις οικολογικές εγγυήσεις των παραγωγών-προμηθευτών καυσίμου, διότι μέχρι και το 1970 η συντριπτική πλειοψηφία της βενζίνης που ήταν διαθέσιμη ανά την υφήλιο περιείχε μόλυβδο.
Έκτοτε όμως, οι ανεπτυγμένες χώρες ξεκίνησαν να αποσύρονται από την χρήση της, βαδίζοντας προς την μεταστροφή στην αμόλυβδη βενζίνη και σε περισσότερο eco-friendly τεχνολογίες. Εντούτοις, οι αναπτυσσόμενες χώρες, δίχως τα κατάλληλα κονδύλια για μία μεταστροφή τέτοιου βεληνεκούς, εξακολούθησαν να βασίζονται στον οικονομικότερο μόλυβδο. Καθεστώς που τηρήθηκε μέχρι το 2002, χρονιά που εκπονήθηκε η διεθνής εκστρατεία κατά της μολυβδούχου βενζίνης (UNEP) με στόχο καθαρότερα καύσιμα και οχήματα (PCFV). Το 2016, μοναδικές χώρες που εξακολουθούσαν να διανέμουν βενζίνη με μόλυβδο ήταν η Υεμένη, το Ιράκ και η Αλγερία, με την τελευταία να καταναλώνει την τελευταία σταγόνα στα τέλη του περασμένου Ιουλίου.
Χρήση του μολύβδου στη βενζίνη στις ΗΠΑ απο το 1965 έως και το 1995. Πηγή εικόνας: Energy Institute Blog
Τι καθιστά, όμως, την βενζίνη με μόλυβδο τόσο επικίνδυνη για το περιβάλλον και τον άνθρωπο; Βασικό της συστατικό είναι η χημική ένωση τετρααιθυλομόλυβδος, ο οποίος προστέθηκε στην βενζίνη στις αρχές της δεκαετίας του 1920, δίχως επίγνωση της σύνδεσής του με επιζήμιες παρενέργειες εις βάρος του ανθρώπινου οργανισμού. Παράλληλα, υπόψιν δεν ελήφθησαν και οι περιβαλλοντικοί παράμετροι, θέτοντας τις προϋποθέσεις για μία τοξική παρακαταθήκη.
Διαπίστωση που αντικατοπτρίζεται επί του πρακτέου. Συγκεκριμένα, η εκατονταετής χρήση της βενζίνης με μόλυβδο έχει διαταράξει σε αξιόλογη κλίμακα την εγκεφαλική λειτουργία του ανθρώπου, και πόσο μάλλον των παιδιών. Τα εγκεφαλικά τους κύτταρα, ως αναπτυσσόμενα, συνιστούν πιο ευάλωτα, με αποτέλεσμα να διακυβεύεται ο οργανισμός τους από μείωση της νοητικής λειτουργίας και ελαττωμένα αντανακλαστικά. Μάλιστα, πρόσφατη έρευνα, δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα των ΗΕ, παρουσιάζει ως παρεπόμενο από τη χρήση του μολύβδου στα παιδιά τη μείωση του δείκτη νοημοσύνης κατά 5 έως 10 μονάδες.
Επιπλέον, απούσης βιολογικής λειτουργίας, το συγκεκριμένο καύσιμο βρίσκεται σε θέση να προκαλέσει ασύλληπτες βλάβες στο θαλάσσιο περιβάλλον και τους οργανισμούς του, εξαιτίας της βιοσυσσώρευσης στην τροφική τους αλυσίδα. Οι αυξημένες συγκεντρώσεις μετάλλου στην επιφάνεια της θάλασσας, ιδιαίτερα κατά την δεκαετία του 1970, ξεπερνούσαν κατά 100 φορές τα φυσιολογικά επίπεδα. Επί του παρόντος, εκείνες έχουν ελαττωθεί, δίχως ωστόσο να πλησιάζουν ακόμη την επιθυμητή κλίμακα, διότι ο μόλυβδος που εναποτίθεται στον ωκεανό μεταφέρεται εν τέλει στα ιζήματα, σχηματίζοντας μια νέα πηγή μολύβδου. Και για όσο καιρό οι επιστημονικές αποστολές εξακολουθούν να ανιχνεύουν στους ωκεανούς μόλυβδο προερχόμενο από ανθρωπογενείς και όχι φυσικές πηγές, οι διαταραχές του θαλάσσιου οικοσυστήματος θα έχουν συνέχεια.
Συν τοις άλλοις, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η χρήση της μολυβδούχου βενζίνης έχει μολύνει ουσιωδώς την ατμόσφαιρα, το χώμα, το πόσιμο νερό και την καλλιέργεια τροφίμων, διακινδυνεύοντας τον ανθρώπινο οργανισμό από σοβαρότατες νόσους, όπως καρδιακές, εγκεφαλικές αλλά και νεοπλασματικές. Σημειωτέον ότι ο δηλητηριώδης μόλυβδος δεν έχει ακόμη εξαλειφθεί από προσώπου γης, καθώς ενυπάρχει στις μπογιές, στις μπαταρίες και σε είδη οικιακής χρήσεως.
Κανείς, πάντως, δεν μπορεί να αναιρέσει την παραδοχή πως πρόκειται κατηγορηματικά για ένα βήμα καθοριστικό. Όπως χαιρέτισε στην συνεδρίαση της Δευτέρας η εκτελεστική διευθύντρια του UNEP, Inger Andersen, «Η επιτυχής εφαρμογή της απαγόρευσης της μολυβδούχου βενζίνης συνιστά ορόσημο για την υγεία στον κόσμο και για το περιβάλλον μας». Ωστόσο, απέχουμε ακόμη αρκετά από το τέρμα, εάν αυτό δύναται να θεωρηθεί πως υφίσταται.
Η εικοσαετής εκστρατεία της UNEP σηματοδοτεί αφενός την αποτροπή 1,2 εκ. θανάτων και την εξοικονόμηση 2,45 τρις δολαρίων, αφετέρου την ενθάρρυνση για στροφή προς τις φιλόδοξες βλέψεις που οραματίζονται την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα. Έρευνα του 2016 εμφανίζει πως οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ανερχόταν σε 50 δις τόνους ετησίως, με τις κυβερνήσεις να απαντούν προβαίνοντας συναινέσει σε πλάνο επίτευξης καθαρά μηδενικών εκπομπών άνθρακα έως το 2050. Εντός αυτής της πολυδιάστατης επιχείρησης, σημαντική θέση κατέχει η μεταφορά, για την οποία έχουν ληφθεί ποικίλα μέτρα φιλικότερα προς το περιβάλλον. Ειδικότερα, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα γίνονται όλο και φθηνότερα, ενώ μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες, όπως η BMW και η Ford, ενστερνίζονται τον εξηλεκτρισμό του κλάδου. Ακόμη, όσον αφορά τα αεροπλάνα και τα πλοία, οι μηχανικοί επικεντρώνονται στα βιοκαύσιμα και στο υγρό υδρογόνο.
Το πρώτο πλήρως ηλεκτρικό μοντέλο της BMW, I4. Πηγή εικόνας: BMW CANADA
Ωστόσο, το πρασινότερο αύριο ολοένα και απομακρύνεται, εάν αναλογιστεί κανείς πως έως το 2030, 1,2 δις ενεργοβόρα οχήματα θα κινούνται στην άσφαλτο των, κατεξοχήν, αναπτυσσόμενων χωρών. Ενδεχόμενο που δύναται να αποφευχθεί, και στην θέση του να επέλθει μια ενεργειακή μετάβαση σε αυτές τις χώρες, υπό την συμβολή της χρηματοδότησης των ανεπτυγμένων χωρών προς αυτές βάσει του, ελάχιστα αξιοποιηθέντος μέχρι στιγμής, Πράσινου Ταμείου για το Κλίμα, σε συνδυασμό με καινοτόμες συμβατές τεχνολογίες. Οφείλεται εν γένει να κατανοηθεί πως ώρα για ταραχή δεν είναι, αλλά ούτε για επανάπαυση. Η τεχνογνωσία και τα μέσα υπάρχουν• απομένει η δράση με οικολογική και ανθρωπιστική συνείδηση.
