Ευζωία: μία ουτοπία για τα ζώα συντροφιάς;

Η καθημερινότητά μας αλλάζει με γοργούς ρυθμούς. Οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και πασχίζουμε να τις ακολουθήσουμε. Οι στιγμές χαλάρωσης κατά τη διάρκεια της ημέρας είναι ελάχιστες. Με το πέρας της ημέρας και την επιστροφή στην οικία μας, μια αύρα αγάπης και στοργής μας αγκαλιάζει: είναι οι τετράποδοι (και μη) φίλοι μας.

Τα κατοικίδια ζώα, ή ζώα συντροφιάς, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της ζωής μας, ευρισκόμενα υπό την ομπρέλα της έννοιας της οικογένειας. Μας στηρίζουν, μας αγαπούν και δεν διστάζουν να εκδηλώσουν τα συναισθήματά τους με όποιο τρόπο μπορούν. Για αυτό και για χίλιους άλλους λόγους, πρέπει να φροντίζουμε για την ευζωία τους και να προσπαθούμε να τα προστατεύσουμε.

Η νομοθεσία γύρω από τα ζώα συντροφιάς έχει μια πολυετή πορεία. Ήδη από το 1981, με το ν.1197/1981 (ΦΕΚ 240/Α/3-9-1981) προβλέφθηκε η προστασία των ζώων. Με τον ν.3170/2003 (ΦΕΚ 191/Α/29-7-2003) θεσπίστηκε για πρώτη φορά η υποχρέωση των Δήμων για περισυλλογή των αδέσποτων σκύλων, την εκπαίδευση αυτών, την προαγωγή της ζωοφιλίας και τις επακόλουθες ποινικές και διοικητικές κυρώσεις από τη μη τήρηση του νόμου.

Ακολούθησε ο ν.4039/2012 (ΦΕΚ 15/Α/2-2-2012), όπως είχε τροποποιηθεί και ίσχυε μετά το ν.4509/2017, ο οποίος προέβλεπε ότι αρμόδιες για την εφαρμογή των κανόνων προστασίας των ζώων ήταν «οι Διευθύνσεις Κτηνιατρικής της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των Περιφερειών, οι Διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων της Χώρας και οι κτηνιατρικές υπηρεσίες των Δήμων και όπου αυτές δεν έχουν συσταθεί τα Γραφεία Γεωργικής Ανάπτυξης του οικείου Δήμου», ενώ λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη καταγραφής των ζώων συντροφιάς δημιουργήθηκε η Διαδικτυακή Ηλεκτρονική Βάση, όπου καταχωρίζει τα ζώα συντροφιάς ο κτηνίατρος.

Φθάνοντας στο σήμερα, αξιόλογος είναι ο ν.4830/2021 (ΦΕΚ 169/Α/18-9-2021), ο οποίος θέτει ένα νέο πλαίσιο προστασίας για τα ζώα συντροφιάς. Ας ξεκινήσουμε, όμως, από την αναφορά των βασικών εννοιών (άρθρο 2). Ως ζώο συντροφιάς ορίζεται «κάθε ζώο που συντηρείται ή προορίζεται να συντηρηθεί από τον άνθρωπο κυρίως μέσα στην οικία του, για λόγους ζωοφιλίας ή αναφέρεται στον κατάλογο του Παραρτήματος Ι του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/429 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 9ης Μαρτίου 2016 σχετικά με τις μεταδοτικές νόσους των ζώων και για την τροποποίηση και την κατάργηση ορισμένων πράξεων στον τομέα της υγείας των ζώων (L 84).

Αν άρθρα του παρόντος αφορούν συγκεκριμένα ζώα συντροφιάς, όπως σκύλους και γάτες, τότε αυτά αναφέρονται ρητώς. Ζώα συντροφιάς είναι και οι σκύλοι βοήθειας, οι σκύλοι εργασίας, καθώς και τα ζώα θεραπείας. Ως ζώα συντροφιάς δεν μπορούν να συντηρούνται ζώα άγριας πανίδας.». Ένα ζώο συντροφιάς μπορεί να είναι δεσποζόμενο, δηλαδή να έχει ιδιοκτήτη, ή αδέσποτο. Στην πρώτη περίπτωση, οι απόγονοι του ζώου θεωρούνται αυτομάτως δεσποζόμενοι από τον ιδιοκτήτη του θηλυκού γεννήτορα.

Η ευζωία, ως πυρήνας πέριξ του οποίου διαρθρώνεται ολόκληρος ο νόμος, συνοψίζεται στην καλή σωματική και ψυχική κατάσταση του ζώου.

Η προϋπόθεση αυτή συντρέχει, εφόσον το ζώο «(α) έχει εξασφαλισμένο άνετο, ασφαλές, υγιεινό και κατάλληλο κατάλυμα, προσαρμοσμένο στον φυσικό τρόπο διαβίωσής του, (β) δεν υποφέρει από καταστάσεις, όπως πόνος, φόβος και αγωνία και (γ) είναι ικανό να εκφράζει συμπεριφορές, οι οποίες είναι σημαντικές για την καλή φυσική και ψυχική του κατάσταση».

Στο σημείο αυτό, θα γίνει μια προσπάθεια συνοπτικής επισκόπησης των κύριων σημείων του ν.4830/2021.

Έγγραφο ταυτοποίησης ζώου συντροφιάς

Ως έγγραφο ταυτοποίησης του σκύλου ή της γάτας νοείται το διαβατήριό του (άρθρο 5), ενώ παραμένουν σε ισχύ τα βιβλιάρια υγείας που εκδόθηκαν ως την 18η-9-2021. Το διαβατήριο εκδίδεται από τον κτηνίατρο, ο οποίος διαπιστώνει ότι το ζώο φέρει την εκ του νόμου απαιτούμενη σήμανση και συμπληρώνει τα ανάλογα τμήματα αυτού σε σχέση με την ιατρική κατάσταση του ζώου. Κατόπιν τούτου, ενημερώνει και το Εθνικό μητρώο ζώων συντροφιάς. Τα διαβατήρια διανέμονται ονομαστικά και δεν μεταβιβάζονται σε άλλο πρόσωπο.

Υποχρεώσεις ιδιοκτήτη

Οι υποχρεώσεις του ιδιοκτήτη ζώου συντροφιάς περιγράφονται στο άρθρο 9 του νόμου αυτού. Ειδικότερα, ο ιδιοκτήτης οφείλει:

1. Να προβεί σε στείρωση του δεσποζόμενου ζώου συντροφιάς του, υπό την προϋπόθεση ότι είναι σκύλος ή γάτα, εντός έξι μηνών από την απόκτησή του εάν η ηλικία του υπερβαίνει το ένα έτος. Εφόσον το ζώο είναι μικρότερο, η υποχρέωση αυτή διατηρείται, αλλά πραγματώνεται εντός έξι μηνών μετά τη συμπλήρωση του πρώτου έτους. Η υποχρέωση της στείρωσης κάμπτεται με την αποστολή δείγματος γενετικού υλικού (DNA) του ζώου στo Εργαστήριο Φύλαξης και Ανάλυσης Γενετικού Υλικού Ζώων Συντροφιάς (άρθρο 13).
2. Να σημάνει και να καταγράψει το ζώο του (σκύλο ή γάτα) στο ΕΜΖΣ, πριν αυτό εγκαταλείψει τον τόπο γέννησής του και οπωσδήποτε εντός προθεσμίας δύο μηνών από τη γέννηση αυτού. Διαφορετικά, υφίσταται δεκαήμερη προθεσμία καταγραφής εκ της ημέρας μεταβολής του ιδιοκτήτη του (άρθρο 4 παρ. 12).
3. Να ενημερώνει το ΕΜΖΣ, σε κάθε περίπτωση καταχώρισης ή μεταβολής στοιχείων του ίδιου ή του ζώου (σκύλου ή γάτας).
4. Να μεριμνά για τον ετήσιο εμβολιασμό του ζώου και την κτηνιατρική εξέτασή του. Είναι εύκολη η απόδειξη εκπλήρωσης αυτής της υποχρέωσης, καθότι καταχωρίζεται στο ηλεκτρονικό βιβλιάριο υγείας ή το διαβατήριο του ζώου.
5. Να τηρεί τους κανόνες ευζωίας του ζώου συντροφιάς, να μεριμνά για την αναγκαία κτηνιατρική περίθαλψή του, την εξασφάλιση άνετου, υγιεινού και κατάλληλου καταλύματος, προσαρμοσμένου στον φυσικό τρόπο διαβίωσης του ζώου, το οποίο να του επιτρέπει να βρίσκεται στη φυσική του στάση, χωρίς να εμποδίζονται οι φυσικές του κινήσεις και η δυνατότητα για πραγματοποίηση της απαραίτητης για την υγεία και την ευζωία του άσκησης.
6. Να εφοδιάζεται με το διαβατήριο του ζώου του, εφόσον έχει προγραμματίσει ταξίδι στο εξωτερικό και να μεριμνά για την ενημέρωσή του.
7. Να μην εγκαταλείπει το ζώο συντροφιάς του. Ο αποχωρισμός ανάμεσα σε ιδιοκτήτη και ζώο συντροφιάς λαμβάνει χώρα ύστερα από μία συγκεκριμένη διαδικασία, λαμβανομένου υπόψη ότι δεν έχει βρεθεί νέος ιδιοκτήτης. Γνωστοποιεί την πρόθεσή του προς αποχωρισμό στην αρμόδια υπηρεσία του δήμου του τόπου της μόνιμης κατοικίας του. Αναρτάται σχετική ανακοίνωση – αγγελία με μέριμνα του δήμου στην Πανελλήνια Πλατφόρμα Υιοθεσίας Αδέσποτων Ζώων Συντροφιάς για χρονικό διάστημα δύο μηνών, υπό την προϋπόθεση ότι πρόκειται για σκύλο ή γάτα. Στη συνέχεια, το παραδίδει αποκλειστικά στην αρμόδια υπηρεσία του δήμου μαζί με σχετική υπεύθυνη δήλωση και καταβολή ποσού τριακόσιων ευρώ για την παράδοση, εφόσον είναι σκύλος, ή εκατό ευρώ, εφόσον είναι γάτα ή άλλο ζώο συντροφιάς.
8. Να μεριμνά για τον άμεσο καθαρισμό του περιβάλλοντος από τα περιττώματα του ζώου συντροφιάς, με την εξαίρεση του σκύλου βοήθειας, έρευνας και διάσωσης κατά τη διάρκεια άσκησης των καθηκόντων του, του σκύλου στη διάρκεια του κυνηγιού ή του σκύλου φύλαξης ποιμνίων κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των καθηκόντων τους.
9. Να μεριμνά, ώστε να καλύπτονται οι ελάχιστες ανάγκες του ζώου και το ζώο να έχει επαρκή επαφή με τον ίδιο ή άλλο άνθρωπο, ώστε να μην ζει σε κατάσταση μοναξιάς και να διατηρείται η ψυχική του υγεία, καθώς και για την εκπαίδευσή του, όταν απαιτείται.
10. Να μην κόβει τα αυτιά ή την ουρά του ζώου, εκτός αν συντρέχει ιατρικός λόγος. Επιτρέπεται η πρακτική κοπής μικρού τμήματος του ενός αυτιού γάτας από κτηνίατρο μετά από επέμβαση στείρωσης.

Εάν το ζώο συντροφιάς είναι σκύλος, ο ιδιοκτήτης του είναι απαραίτητο να α) μεριμνά να γίνεται ο περίπατος του σκύλου πάντα με συνοδό, β) λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να μην εξέρχεται ελεύθερα ο σκύλος του από τον χώρο της ιδιοκτησίας του και εισέρχεται σε χώρους άλλων ιδιοκτησιών ή σε κοινόχρηστους χώρους, γ) κατά τη διάρκεια του περιπάτου να κρατάει τον σκύλο του δεμένο με λουρί και να βρίσκεται σε μικρή απόσταση από αυτόν, δ) να φροντίζει να μην μένει μόνιμα δεμένος ο σκύλος του, και πάντως όχι πάνω από δύο ώρες την ημέρα, εντός της ιδιοκτησίας του, ακόμα και αν η αλυσίδα ή το σκοινί είναι μακρύ, ε) να παρέχει κατάλυμα για ανάπαυση, το οποίο να είναι δροσερό και σκιασμένο το καλοκαίρι και επαρκώς προστατευμένο από το κρύο και τον αέρα το χειμώνα, με παράλληλη προστασία από τη βροχή, το χιόνι και τα λιμνάζοντα ύδατα, στην περίπτωση που ο σκύλος διαμένει μόνιμα στην αυλή ή σε άλλο εξωτερικό χώρο και να  καθαρίζει τακτικά τον χώρο αυτό. \ στ) μεριμνά, ώστε ο σκύλος να έχει ικανή πρόσβαση σε χώρο της αυλής ή σε άλλον εξωτερικό χώρο, εξασφαλίζοντας στο σκύλο την δυνατότητα κίνησης και άσκησης ανάλογης με τη φυλή και την ηλικία του.

Διαδικασία υιοθεσίας

Η διαδικασία της υιοθεσίας εισέρχεται στην ψηφιακή εποχή μέσω της δημιουργίας και χρήσης της Πανελλήνιας Πλατφόρμας Υιοθεσίας Αδέσποτων Ζώων Συντροφιάς (άρθρο 7). Στην εν λόγω πλατφόρμα καταχωρίζονται το όνομα του ζώου, η φωτογραφία του, η αναλυτική περιγραφή του, ο αριθμός ταυτοποίησης (microchip), η ηλικία του, το φύλο του, τα στοιχεία του υπευθύνου του δήμου/φιλοζωικού σωματείου/οργάνωσης μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα/καταφυγίου, όπως και κάθε άλλη πηγή, απ’ όπου είναι δυνατό να αντληθούν επιπλέον στοιχεία και πληροφορίες για το συγκεκριμένο ζώο. Μόλις συλλεχθούν τα στοιχεία αυτά, το ζώο αναρτάται στην πλατφόρμα.

Δυνατότητα υιοθεσίας έχουν καταρχήν ενήλικα άτομα με κατοικία στην Ελλάδα. Μπορούν να υιοθετούν αδέσποτα ζώα από καταφύγιο ή που διαμένουν σε ανάδοχο, υπογράφοντας σχετική σύμβαση υιοθεσίας με το πρόσωπο, τα στοιχεία του οποίου έχουν καταχωρηθεί στο ΕΜΖΣ για το συγκεκριμένο αδέσποτο ζώο. Με την ολοκλήρωση της υιοθεσίας, γίνεται άμεσα η επικαιροποίηση των στοιχείων στο ΕΜΖΣ.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο νόμος αναφέρεται ρητά στην υιοθεσία αδέσποτου ημίαιμου ζώου, το οποίο έχει περισυλλεχθεί από ενδιαφερόμενο. Ο τελευταίος βαρύνεται με την υποχρέωση καταχώρισης του ζώου ΕΜΖΣ. Προς τον σκοπό της υπεύθυνης υιοθεσίας αδέσποτου ζώου στο εξωτερικό, οι δήμοι, καθώς και φιλοζωικά σωματεία και φιλοζωικές ΜΚΟ, που έχουν καταχωρηθεί στο ΕΜΖΣ μπορούν να συνεργάζονται με αντίστοιχα σωματεία και οργανώσεις με έδρα σε άλλα κράτη.

Εθνικό μητρώο ζώων συντροφιάς

Στην Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης τηρείται διαδικτυακή ηλεκτρονική βάση σήμανσης και καταγραφής σκύλων και γατών και των ιδιοκτητών τους, με την ονομασία «Εθνικό Μητρώο Ζώων Συντροφιάς (ΕΜΖΣ)». Πιστοποιημένοι χρήστες αυτού είναι όλοι οι κτηνίατροι, καθώς και οι υπάλληλοι υπηρεσιών με συναφή δραστηριότητα (βλ. άρθρο 6). Μέσα από αυτή τη βάση δεδομένων, θα διενεργείται η ταυτοποίηση κάθε ζώου, με τον μοναδικό κωδικό ηλεκτρονικής σήμανσης, το διαβατήριό του και την αναλυτική περιγραφή της εμφάνισής του. Ομοίως, θα ταυτοποιείται και ο ιδιοκτήτης μέσω ονόματος, επωνύμου, διεύθυνσης, αριθμού φορολογικού μητρώου, τηλεφώνου και ταυτότητας, συνοδευόμενα εκ του τόπου απόκτησης του ζώου (τόπος αλλαγής του ιδιοκτήτη ή εύρεσης του αδεσπότου). Πέραν της καταγραφής των δεσποζόμενων και αδέσποτων ζώων, η βάση αυτή θα διευκολύνει και την εύρεση του ζώου σε περίπτωση απώλειας, καθώς μπορεί να δηλωθεί η εύρεση αυτού και να επιτευχθεί η άμεση επικοινωνία με τον ιδιοκτήτη.

Υποχρεώσεις Δήμου

Ο Δήμος δεν θα μπορούσε να μείνει εκτός της νομοθετικής ρύθμισης. Στο άρθρο 10 προβλέπονται οι αρμοδιότητες και οι υποχρεώσεις του αναφορικά με τα αδέσποτα ζώα. Πιο συγκεκριμένα, υποχρεούνται να διαθέτουν ολοκληρωμένο επιχειρησιακό πρόγραμμα διαχείρισης των αδέσποτων ζώων, το οποίο περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον επί δωδεκάμηνης βάση την περισυλλογή, την παροχή κτηνιατρικής περίθαλψης, την ηλεκτρονική σήμανση και την καταγραφή στο ΕΜΖΣ, την στείρωση, την εύρεση αναδόχου και την υιοθεσία τους. Είναι δυνατό να εκπληρώνεται η υποχρέωση αυτή με την ενάσκησή της από συνδέσμους δήμων και διαδημοτικές συνεργασίες.

Επιπλέον, οφείλουν να υλοποιούν προγράμματα πρόληψης δημιουργίας νέων αδέσποτων ζώων. Τέλος, ιδρύει και λειτουργεί δημοτικά ή διαδημοτικά κτηνιατρεία, καταφύγια και αποτεφρωτήρια ζώων συντροφιάς σε ιδιόκτητους ή μισθωμένους ή παραχωρούμενους από το Δημόσιο, την περιφέρεια ή από ιδιώτες χώρους.

Ζώα και πολυκατοικίες

Ένα φλέγον ζήτημα, το οποίο απασχολεί πολλούς ιδιοκτήτες ζώων, είναι η συμβίωση αυτών με τους λοιπούς ιδιοκτήτες διαμερίσματος πολυκατοικίας, ιδίως σε περίπτωση αλλαγής κατοικίας (αγοράς ή μίσθωσης διαμερίσματος). Τη λύση δίνει ο νομοθέτης στο άρθρο 15, προβλέποντας ότι επιτρέπεται, κατά κανόνα, η διατήρηση δεσποζόμενων ζώων συντροφιάς σε κάθε κατοικία.

Ειδικά για τις πολυκατοικίες, που αποτελούνται από τουλάχιστον δύο διαμερίσματα, επιτρέπεται η διατήρηση δεσποζόμενων ζώων συντροφιάς εφόσον διαμένουν στο ίδιο διαμέρισμα με τον ιδιοκτήτη ή τον ανάδοχό τους ή διαμένουν σε κοινόχρηστους χώρους της πολυκατοικίας (πυλωτή, ταράτσα, ακάλυπτος χώρος, κήπος), κατόπιν απόφασης της Γενικής Συνέλευσης και υπό την προϋπόθεση τήρησης των κανόνων ευζωίας, των υγειονομικών και αστυνομικών διατάξεων περί κοινής ησυχίας.

Οι ίδιοι κανόνες θα πρέπει να τηρούνται και κατά την παραμονή του ζώου στο διαμέρισμα, ομοίως με την απαγόρευση παραμονής τους στις βεράντες ή στους ανοιχτούς χώρους του διαμερίσματος επί μονίμου βάσεως.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ορίζεται ρητώς πως δεν δύναται να απαγορευθεί η διατήρηση ζώων συντροφιάς με τον κανονισμό της πολυκατοικίας, εφόσον πληρούνται οι προαναφερόμενες προϋποθέσεις. Με τον κανονισμό μπορεί να περιορίζεται ο μέγιστος αριθμός των ζώων που επιτρέπονται, μέχρι τα τρία ζώα ανά διαμέρισμα.

Αλλαγές στον κανονισμό της πολυκατοικίας όσον αφορά τον μέγιστο αριθμό επιτρεπόμενων ζώων ανά διαμέρισμα ισχύουν, αφού παρέλθουν δώδεκα μήνες από την ψήφισή τους. Οι αριθμητικοί αυτοί περιορισμοί ισχύουν μόνο για σκύλους και γάτες, ενώ ο αριθμός των λοιπών ζώων συντροφιάς πρέπει να είναι τέτοιος, ώστε να τηρούνται οι κανόνες ευζωίας, οι ισχύουσες υγειονομικές διατάξεις και οι αστυνομικές διατάξεις περί κοινής ησυχίας.

Η παραλία και οι μικροί φίλοι

Ο ερχομός της άνοιξης (έστω και με χιόνια) αποτελεί ένα προστάδιο για την έλευση του καλοκαιριού. Η βασική και ακαταμάχητη επιθυμία μας είναι ένα μπάνιο στη θάλασσα! Ποια είναι η αντιμετώπιση των μικρών μας φίλων στις παραλίες; Σύμφωνα με το άρθρο 19 επιτρέπεται η πρόσβαση σκύλων σε μη οργανωμένες παραλίες, καθώς και στη θάλασσα.

Εκτός θάλασσας είναι υποχρεωτική πάντοτε η χρήση λουριού. Στις οργανωμένες παραλίες, κατά την έννοια του άρθρου 1 παρ. 1 του π.δ. 71/2020 (Α’ 166), η πρόσβαση σκύλων επιτρέπεται μόνο εάν πρόκειται για σκύλους βοήθειας ή εφόσον υπάρχει σχετική ευδιάκριτη ένδειξη, που έχει αναρτηθεί από τον νόμιμο υπεύθυνο εκμετάλλευσης της παραλίας.

Με την επιφύλαξη του άρθρου 21 (σκύλοι βοήθειας και ζώα θεραπείας), απαγορεύεται η πρόσβαση σκύλων σε παραλίες με πιστοποίηση Γαλάζιας Σημαίας από την Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης. Παρατηρούμε ότι ο νόμος αναφέρεται μόνο σε σκύλους και όχι σε γάτες. Μολαταύτα, θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εφαρμόζεται αναλογικά και στην περίπτωση που ο ιδιοκτήτης μιας γάτας επιθυμεί την παραμονή της στην παραλία.

Κλείνοντας, με το ν.4830/2021 επιχειρείται ο εκσυγχρονισμός του νομικού πλαισίου γύρω από την προστασία των ζώων, ιδίως με την πιο αναλυτική πρόβλεψη των διοικητικών και ποινικών κυρώσεων εις βάρος των παραβατών του και όσων προβαίνουν σε πράξεις κακοποίησης των ζώων. Δέον είναι να το λάβουμε ως παράδειγμα, ώστε να υιοθετήσουμε στην καθημερινότητά μας μια συμπεριφορά περισσότερο προστατευτική απέναντι στους τετράποδους φίλους μας, διευκολύνοντας, παράλληλα, την καθημερινότητά τους.