Ανάλυση του εξωτερικού συνεργάτη, Θωμά Κεδρά,
Στην καρδιά της υγειονομικής κρίσης η Ελλάδα κλήθηκε να ασκήσει την καθιερωμένη εξάμηνη προεδρία της επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Πριν από οποιαδήποτε ανασκόπηση ή κριτική, ας ξεκαθαριστεί ότι μιλάμε για το Συμβούλιο της Ευρώπης· έναν διεθνή οργανισμό, που δεν έχει καμία σχέση εξάρτησης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή δεν πρέπει να το συγχέουμε με το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (των Υπουργών Οικονομικών), ούτε με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (των πρωθυπουργών της ΕΕ). Μιλάμε για το Συμβούλιο της Ευρώπης, που ιδρύθηκε το 1949 με στόχο την προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην ευρωπαϊκή ήπειρο, του οποίου η σημαντικότερη παρακαταθήκη είναι η συνομολόγηση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ένα θεμελιώδες νομικό κείμενο, το οποίο πολλοί πολίτες επικαλούνται εναντίον των χωρών τους, εάν αυτές καταπατήσουν κάποιο δικαίωμά τους), και η σύσταση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (στο οποίο εξετάζονται υποθέσεις μόνο υπό το πρίσμα της ΕΣΔΑ).
Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι οργανισμός με περιορισμένες αρμοδιότητες και πεδίο δράσης, που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, την εκπαίδευση, την προστασία προσωπικών δεδομένων, την πρόληψη του διακρατικού (ηλεκτρονικού) εγκλήματος. Αρμοδιότητες χωρίς απτό αντίκτυπο στον μέσο πολίτη, που μπορεί να υποτιμηθούν. Με την προεδρία αυτή, για παράδειγμα, δεν δίνεται βήμα στο ελληνικό κράτος να πιέσει για κυρώσεις στην Τουρκία, ούτε να εξασφαλίσει περισσότερες δόσεις από τα διάφορα εμβόλια, για τα οποία όλοι αδημονούμε. Επιπλέον, λόγω της πανδημίας η ελληνική προεδρία άλλαξε εντελώς πρόγραμμα και τρόπους δράσης, καθώς μετατράπηκε σε απολύτως ηλεκτρονική· η πρώτη που πραγματοποιήθηκε με αυτό τον τρόπο.
Ας ξεκινήσουμε την «ανατομία» με το σλόγκαν της προεδρίας, που ήταν: «Η προστασία της ανθρώπινης ζωής και της δημόσιας υγείας σε συνθήκες πανδημίας – Αποτελεσματική διαχείριση μίας υγεινομικής κρίσης με πλήρη σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των αρχών της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου». Το αν προστατεύθηκε αρκετά στην Ελλάδα η ανθρώπινη ζωή, αφήνω τον αναγνώστη να το κρίνει. Ναι μεν προστατεύθηκε με τις καραντίνες, τις απαγορεύσεις και τους περιορισμούς, αλλά υποτιμήθηκε δεδομένης της συνεχιζόμενης υποστελέχωσης, υποχρηματοδότησης και διαχρονικής ανεπάρκειας του ΕΣΥ. Ούτε για την προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μπορούμε να εγγυηθούμε, εξαιτίας της αμφιλεγόμενης απαγόρευσης των συναθροίσεων που επιβλήθηκε την 15η Νοεμβρίου, για την οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση εγκάλεσε την Ελλάδα.
Οι δύο σημαντικότερες παρακαταθήκες της ελληνικής προεδρίας ήταν η «Διακήρυξη των Αθηνών», στην οποία τα μέλη του ΣτΕ επαναδιατυπώνουν την προσήλωσή τους να διατηρήσουν αναλλοίωτες τις αρχές της Δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και η συζήτηση για το Παρατηρητήριο για τη διδασκαλία της ιστορίας· μιας γαλλικής πρωτοβουλίας με στόχο όχι τον συντονισμό των ευρωπαϊκών κρατών για κοινή διδασκαλία και την αλλαγή των εγχειριδίων, αλλά για τη συζήτηση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο τυχόν προβλημάτων που ανακύπτουν.
Στόχοι της ελληνικής προεδρίας ήταν να διερευνηθούν οι επιπτώσεις της πανδημίας στο οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, δημοκρατικό επίπεδο και να ανταλλαχθούν καλές πρακτικές μεταξύ των κρατών μελών, όσον αφορά την προστασία από την πανδημία με ταυτόχρονη προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό θα γινόταν εφικτό αν τα μέτρα προστασίας συμβαδίσουν με τις διατάξεις της ΕΣΔΑ. Επιπλέον, προτεραιότητες ήταν να υπογράψει η Ευρωπαϊκή Ένωση ως αυτοτελές συμβαλλόμενο μέρος την ΕΣΔΑ και η προστασία των δικαιωμάτων των νέων, με έμφαση στην απόλαυση της πολιτιστικής κληρονομιάς χωρίς τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Οι εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προεδρίας έπιαναν πλειάδα τομέων πολιτικής και πολλά υπουργεία συμμετείχαν ενεργά στην πραγματοποίησή τους. Τα ανθρώπινα δικαιώματα στον αθλητισμό, η αποτελεσματικότητα και ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, τα ανθρώπινα δικαιώματα στο εργασιακό περιβάλλον, η εκπαίδευση με έμφαση στην καταπολέμηση φαινομένων ρατσισμού και μισαλλοδοξίας, η επέτειος των 70 χρόνων από τη συνομολόγηση της ΕΣΔΑ, η ποιότητα των δημοσίων υπηρεσιών και η καλή διακυβέρνηση κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης, ο λαϊκισμός και οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η ισότητα των φύλων, η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της στον πολιτισμό, καθώς και τα δικαιώματα του παιδιού και η προστασία τους στο ψηφιακό περιβάλλον, ήταν θεματικές που απασχόλησαν την ελληνική προεδρία και αποτέλεσαν αντικείμενο συζήτησης σε διαδικτυακές εκδηλώσεις. Άγνωστο είναι το σε πόσων πολιτών τα ώτα έφτασε η διοργάνωση αυτών των στρογγυλών τραπεζιών και ακόμα πιο θολά τα συμπεράσματα που βγήκαν. Όμως η πρωτοπορία της Ευρώπης σε αυτούς τους τομείς, που αποτελούν στ’ αλήθεια κεκτημένο όλων των ευρωπαϊκών λαών, είναι αδιαμφισβήτητη.
Σημείο αναφοράς αποτέλεσε και η τελετή λήξης της προεδρίας για την Ελλάδα και η ταυτόχρονη έναρξή της για τη Γερμανία. Ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, Rik Daems, αναφέρθηκε σε «κόκκινες γραμμές, που δεν πρέπει να ξεπεράσουμε, όταν πρόκειται για την προάσπιση της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου», επεσήμανε ότι «όλα τα μέτρα πρέπει να ελέγχονται συνεχώς από τα Κοινοβούλια» και άφησε αιχμές για «απόπειρες κατάχρησης της κατάστασης». Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης (αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών αρμόδιος για ευρωπαϊκά θέματα, μεταξύ άλλων δήλωσε: «Ο τρόπος με τον οποίο οι οργανωμένες δημοκρατικά κοινωνίες θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους πανδημίες (είναι) με μέτρα αναλογικά, που θα πρέπει να βρίσκονται κάτω από διαρκή επανεξέταση και να έχουν δημοκρατική νομιμοποίηση».
Οι πολιτικές που εφάρμοσε, όμως, η ελληνική κυβέρνηση, ενίοτε απείχαν από τα ευχολόγια του Συμβουλίου της Ευρώπης…
Αν όλα αυτά είναι απλώς διπλωματικές νόρμες που πρέπει να διαιωνίζονται, ώστε να διαφυλάσσεται το κεκτημένο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή ήπειρο και το κόστος είναι τα 3,5 εκατομμύρια ευρώ που καταβάλλει ετησίως η χώρα στο Συμβούλιο για τη διεκπεραίωση των εργασιών του, τότε σίγουρα αξίζει τον κόπο. Άλλωστε η ιστορία του κόσμου χωρίς ανθρώπινα δικαιώματα είναι γνωστή.
