Άρθρο της εξωτερικής συνεργάτιδος, Μαρίας Νοφκίδου,
«Το να ζεις ελεύθερος δε σημαίνει να ζεις χωρίς αλυσίδες, αλλά να ζεις και να συμπεριφέρεσαι με έναν τρόπο που σέβεται και ενισχύει τις ελευθερίες των άλλων»
Έννοια
Η ελευθερία της έκφρασης κατοχυρώνεται στο άρθρο 14 του Συντάγματος, στο άρθρο 19 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, καθώς και στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Αποτελεί θεσμική εγγύηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, της ελεύθερης και πλουραλιστικής διαμόρφωσης της κοινής γνώμης. Στο προστατευτικό της πεδίο εντάσσεται κάθε τρόπος επηρεασμού της κοινής γνώμης, υπαρκτός σήμερα ή και μελλοντικός, ενώ «στοχασμοί» θεωρούνται και η μετάδοση πληροφοριών και στατιστικών στοιχείων πλέον των προσωπικών γνωμών ιδεολογικού περιεχομένου.
Θετικά, η ελευθερία της έκφρασης ορίζεται ως το δικαίωμα να λαμβάνει κανείς, να διαμορφώνει, να εκφράζει, να διαδίδει απόψεις και -εντός περιορισμών- πληροφορίες χωρίς να υφίσταται καμία παρεμπόδιση, παρενόχληση ή δυσμενή έννομη συνέπεια. Περιλαμβάνει, επίσης, την ελευθερία να εκφράζεται κανείς με τον τρόπο- όχι απαραίτητα γλωσσικό- που ο ίδιος επιλέγει. Αντίστροφα, κανείς δεν υποχρεούται να εκφράσει τις απόψεις του.
Σημαίνουν όλα τα παραπάνω ότι μπορεί κανείς να εκφράζει οτιδήποτε σκέφτεται οπουδήποτε στο διαδίκτυο ή ότι οτιδήποτε υπάρχει αυτή τη στιγμή στο διαδίκτυο στο όνομα της ελευθερίας της έκφρασης δεν επηρεάζει κανένα δικαίωμα κανενός τρίτου προσώπου; Τα ρατσιστικά και σεξιστικά σχόλια, τα οποία υπάρχουν κατά κόρον στα social media και σε σχόλια σε διάφορες ιστοσελίδες, δεν παραβιάζουν κανένα δικαίωμα;
Το bullying ή τα γνωστά σε όλους μας “fake news” προστατεύονται από την ελευθερία της έκφρασης;
Η απάντηση είναι σαφής: OXI.
Υπάρχουν όρια σε αυτό το δικαίωμα; ΝΑΙ
Περιορισμοί
- Η ελευθερία της έκφρασης τελεί υπό τη γενική επιφύλαξη του νόμου, ρήτρα την οποία η νομολογία ερμηνεύει με την έννοια ότι αναφέρεται σε γενικούς κανόνες δικαίου που ρυθμίζουν ανθρώπινες συμπεριφορές. Τέτοιοι δεν είναι όσοι με οποιονδήποτε τρόπο επιδιώκουν την παρεμπόδιση της έκφρασης, ως ευθέως αντίθετοι προς το άρθρο 14Σ.
- Οι διατάξεις του Ποινικού Κώδικα προβλέπουν και τιμωρούν τα εγκλήματα κατά της τιμής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει εδώ το ζήτημα της προστασίας της τιμής των δημοσίων προσώπων. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα, των πολιτικών. Παρότι οι τελευταίοι δεν στερούνται της προστασίας της υπόληψής τους, ακόμη και εκτός της ιδιωτικής τους ζωής, είναι φανερό ότι οφείλουν να επιδεικνύουν μεγαλύτερη ανοχή στην κριτική σε σχέση με τον απλό πολίτη. Κι αυτό, γιατί τα στοιχεία της αντιπαράθεσης και της αντιδικίας χαρακτηρίζουν εξ ορισμού την πολιτική δράση. Έτσι, αξιολογικές κρίσεις, ακόμη και σκληρότατοι χαρακτηρισμοί γίνονται στο πλαίσιο αυτό – εντός ορίων- αποδεκτοί και προστατεύονται από την ελευθερία της έκφρασης, εκτός αν φτάνουν σε τέτοιο σημείο, ώστε να καθιστούν παράλογη την ανοχή μιας κατάστασης από το δημόσιο πρόσωπο(όπως η συκοφαντική δυσφήμιση), προσβάλλοντας την προσωπικότητά του (ΑΚ 57). Πάντως, η κάθε περίπτωση θα κριθεί in concreto από το αρμόδιο δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψιν τις συγκεκριμένες περιστάσεις και χωρίς να δίνονται γενικευμένες απαντήσεις.
- Η ελευθερία της έκφρασης δεν περιλαμβάνει και την ελευθερία διάδοσης πληροφοριών που ανάγονται στην προστατευόμενη από τα άρθρα 9παρ.1Σ και 8παρ.1 της ΕΣΔΑ απαραβίαστη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής των προσώπων. Ιδιαίτερο κι εδώ το ζήτημα προστασίας των δημοσίων προσώπων (για παράδειγμα πρόβλημα υγείας πολιτικού). Σε τέτοιες περιπτώσεις ο ιδιωτικός βίος υποχωρεί μόνο εφόσον θεμελιώνεται εύλογο συμφέρον του κοινού να γνωρίζει. Έτσι, στο προαναφερθέν παράδειγμα η πληροφορία είναι δυνατό να διαδοθεί αν το συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας επηρεάζει το έργο του πολιτικού και κατ’ επέκταση την πιθανή ψήφο των πολιτών.
- Περιορισμοί θεσπίζονται, τέλος, για λόγους προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, της υγείας ή της ξένης ιδιοκτησίας, όπως η απαγόρευση αναγραφής συνθημάτων στις επιφάνειες μνημείων.
Κλείνοντας, συμπεραίνει κανείς ότι αυτό που πρέπει να επιτευχθεί είναι μία ορθή και διαφορετική σε κάθε περίπτωση στάθμιση ανάμεσα στο δικαίωμα στην προσωπική και οικογενειακή ζωή, την ελευθερία έκφρασης, το δικαίωμα στο επιχειρείν, την άσκηση αποτελεσματικής δικαστικής προσφυγής καθώς και την ανάγκη καταπολέμησης του λόγου μίσους, του ρατσιστικού, σεξιστικού, ψευδούς και κάθε άλλης μορφής κακού λόγου.
Οι προαναφερθέντες περιορισμοί δεν θα πρέπει να επιβάλλονται αυθαίρετα, ενώ θα πρέπει να εμφανίζονται κατάλληλοι, αναγκαίοι, stricto sensu αναλογικοί, να μη θίγουν τον πυρήνα του δικαιώματος και σκοπός τους είναι πάντα η πρακτική εναρμόνιση των συγκρουόμενων δικαιωμάτων, ώστε καθένα να επιφέρει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για την προστασία του έννομου αγαθού. Τέλος, χρήσιμο είναι να θυμάται κανείς ότι τα δικαιώματα μπορούν να αποτελέσουν ιδεολογικές βάσεις, θεμελιώδεις αξίες που συμβάλλουν στην πολιτική ενότητα του κοινωνικού σχηματισμού. Ωστόσο, στο επίπεδο της στάθμισης και περιορισμού συγκρουόμενων δικαιωμάτων από τον δικαστή είναι ανεπίτρεπτη η επιχειρηματολογία απευθείας στο επίπεδο των αξιών.
Γιατί σε μια πλουραλιστική κοινωνία δεν νοούνται αξίες με απόλυτη ισχύ, δεν νοείται στάθμιση χωρίς πραγματολογικό υπόβαθρο, δεν νοείται ακριβής περιγραφή με στρέβλωση των γεγονότων.
Πηγή εικόνας: NewsBeast.gr
