Ο όρος Fear of Missing out (FOMO) έχει σύντομη ιστορία. Εισήχθη στο λεξικό της Οξφόρδης το 2013, αλλά το φαινόμενο που περιγράφει δε φαίνεται να είναι τόσο καινούργιο όσο νομίζουμε.
Ο φόβος του να «μείνουμε στην απέξω» έχει συνδεθεί στενά με την χρήση των μέσων κοινωνική δικτύωσης και τον εθισμό σε αυτά. Ένας αβάσιμος αλλά επώδυνος φόβος ότι δεν είμαστε ενημερωμένοι, ότι χάνουμε κάτι, μας επιβάλλει την αδιάκοπη θέαση της ζωής των άλλων, το σκρολάρισμα στις πλατφόρμες των σόσιαλ μίντια, ώστε να γνωρίζουμε πάντα τις τελευταίες τάσεις και νέα.
Μερικές φορές το συνεχές αυτό τσεκάρισμα θεραπεύει το άγχος, τις περισσότερες φορές, ωστόσο, οδηγεί στην εμμονική ανάγκη να είμαστε ανελλιπώς ον-λάιν, να συγκρίνουμε και να συγκρινόμαστε, για να αποφασίσουμε εάν οι ζωές μας είναι ευχάριστες, εάν τα πάμε καλά.
Η έκταση του φαινόμενου, όπως φαίνεται από στατιστικές έρευνες (τα ¾ ενηλίκων κάτω από τα 30 δήλωσαν ότι πάσχουν από αυτή τη φοβία), αλλά και ο ψυχολογικός αντίκτυπός του, προφανώς, προσφέρουν ελκυστικά κίνητρα για την εργαλειοποίησή του από προγραμματιστές λογισμικών για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Κατασκευάζονται έτσι ώστε να επωφελούνται από το φόβο (διατηρώντας υψηλά επίπεδα χρήσης από τους χρήστες τους) αλλά και να τον διαιωνίζουν, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για διαφημιστές προϊόντων και υπηρεσιών δίνοντάς τους πρόσβαση σε ένα μονίμως ανικανοποίητο κοινό που τώρα πέρα από περιεχόμενο θα θελήσει να καταναλώσει και τα έξυπνα μαρκεταρισμένα αγαθά, ώστε να νιώσουν καλύτερα για τον εαυτό τους και τη ζωή τους.
Ορισμένοι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό αποτελεί μία σύγχρονη «μετάλλαξη» ενός αρχαίου φόβου. Η επιβίωση του ατόμου μέσα στην ομάδα – κοινότητα, και γενικά η επιβίωση του ανθρώπινου είδους, απαιτούσε να έχουμε επίγνωση των απειλών, πόσο μάλλον όταν οι πρωτόγονες αυτές κοινότητες ήταν νομαδικές, μετακινούνταν συχνά σε νέες και άγνωστες τοποθεσίες.
Το άγχος αυτό εξυπηρετούσε την εύρεση νέας τροφής, την παραμονή σε εγρήγορση που θα τους έσωζε τη ζωή.
Εξελικτικά, η ανάγκη αυτή του ανθρώπου να γνωρίζει, να είναι μέσα στα πράγματα, συνέβαλε καθοριστικά στην οικονομική και πολιτισμική καινοτομία του, στην πρόοδο του ανθρώπινου είδους.
Η απουσία των πληροφοριών ή ακόμα και η εντύπωση της άγνοιας μπορεί πλέον να μην είναι ουσιαστικά επικίνδυνες για τη ζωή, αλλά εξακολουθούν να ενεργοποιούν την αντίδραση «άγχος» στην περιοχή του εγκεφάλου που εντοπίζει τις απειλές, την αμυγδαλή.
Πέρα από τις παθολογικές συνέπειες του FOMO, το στρες, η φοβία αυτή, επηρεάζει και τις καταναλωτικές μας αποφάσεις, γι’ αυτό και, όπως είδαμε, χρησιμοποιείται από τις εταιρίες για την αύξηση των πωλήσεών τους. Το φαινόμενο εκτείνεται, ωστόσο, πέρα από τη διαφήμιση μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μπορεί να εξηγηθεί εν μέρει από αυτό που τα οικονομικά της συμπεριφοράς και η θεωρία της απόφασης έχουν ονομάσει «αποφυγή ζημιάς».
Οι οικονομολόγοι Tversky και Kahneman έχουν αποδείξει ότι οι ζημιές επηρεάζουν ψυχολογικά το άτομο δύο φορές περισσότερο από ό,τι τα κέρδη. Για να γλυτώσουμε, λοιπόν, την οδύνη της ζημιάς, έχουμε άγχος να μη χάσουμε τίποτα. Σε έρευνα του Schwartz εξετάστηκαν δύο περιπτώσεις όπου πελάτες αγόρασαν αμάξια. Στην πρώτη, αρχικά οι πελάτες είδαν την τελική και πλήρως εξοπλισμένη εκδοχή του αμαξιού.
Η υψηλή τιμή του, όμως, έκανε τον πωλητή να μειώνει τον εξοπλισμό, ώστε να γίνει πιο φθηνό. Στη δεύτερη περίπτωση, οι αγοραστές είδαν πρώτα την απλούστερη εκδοχή και ο πωλητής τους ενημέρωσε για τις υπόλοιπες και ακριβότερες εκδοχές.
Τελικώς, όσοι ανήκαν στην πρώτη περίπτωση κατέληξαν να αγοράσουν μία ακριβή εκδοχή του αμαξιού αλλά και να νιώθουν λιγότερο ικανοποιημένοι, γιατί είχαν δει την ακριβότερη και ήξεραν τί είχαν «χάσει».
Ενώ, λοιπόν, επιθυμούμε να μένουμε ενήμεροι για τα πάντα, ώστε να αποφύγουμε τις απώλειες, αυτή η συνεχής ροή πληροφοριών αυξάνει τις επιλογές μας. Και εδώ εισέρχεται το «παράδοξο της επιλογής», “why more is less”, όπως επιλέγει ως επικεφαλίδα ο συγγραφέας του ομώνυμου βιβλίου και ψυχολόγος Barry Schwartz.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, όσο περισσότερες επιλογές έχουμε τόσο λιγότερο ικανοποιημένοι είμαστε με αυτό που τελικώς επιλέγουμε.
Συμπερασματικά, εάν υποκύψουμε στο FOMO θα εξακολουθήσουμε να είμαστε αγχωμένοι, απογοητευμένοι και ανικανοποίητοι. Η συμβουλή των ειδικών; Αποτοξίνωση από τα σόσιαλ μίντια, παραμονή στο παρόν και έκφραση ευγνωμοσύνης για όσα ήδη κατέχουμε.
Πηγή εικόνας: Segmentify
