Άρθρο του εξωτερικού συνεργάτη, Θωμά Κεδρά
H δικτατορία του Πινοσέτ (1973-1990) άφησε ισχυρό αποτύπωμα στη Χιλή, το οποίο υπάρχει ακόμα και 31 χρόνια μετά το τέλος της. Μετά το κίνημα του 2019, η χώρα επιδόθηκε στη συγγραφή νέου Συντάγματος (από την αρχή, όχι απλή αναθεώρηση). Για να κατανοήσουμε πώς φτάσαμε στη λαϊκή διαμαρτυρία, πρέπει να δούμε το ισχύον Σύνταγμα και τη διακυβέρνηση της δικτατορίας.
Ο στρατός πήρε την εξουσία στη Χιλή μετά από εκλογές χωρίς ξεκάθαρο αποτέλεσμα. Κάθε ψήγμα ελευθερίας συνεθλίβη από την απόλυτη εξουσία του δικτάτορα. Οι τέχνες (και κυρίως η μουσική) λογοκρίνονταν, οι διώξεις προσωπικοτήτων της αριστεράς έγινε καθημερινή πρακτική (πχ ο διεθνούς φήμης ποιητής Pablo Neruda). Η οικονομικη πολιτικη της χώρας έγινε νεοφιλελεύθερη, κατ’ επιταγήν των Chicago Boys, οι οποίοι επιστρατεύτηκαν από το καθεστώς για το “συμμάζεμα” των οικονομικών , και ήταν απόφοιτοι του πανεπιστημίου του Σικάγο με καθηγητή τον Μίλτον Φρίντμαν. Οι κοινωνικές παροχές κόπηκαν κατά μέσο όρο 20%, οι μισθοί μειώθηκαν 8%, η ανεργία ήταν σταθερά πάνω από 25% και το εκπαιδευτικό σύστημα απαξιώθηκε.
Οι Chicago Boys. Πηγή εικόνας: En algente cine
Η σταθεροποίηση της δικτατορίας (μέσω ενός νέου Συντάγματος) ήρθε το 1980. Η θητεία του Προέδρου έγινε οκταετής, και ο -μοναδικός- υποψήφιος θα νομιμοποιούνταν με δημοψήφισμα. Το 1988 στο δημοψήφισμα ανανέωσης της θητείας του Πινοσέτ, η αντιπολίτευση ενώθηκε και κέρδισε με 56% στηρίζοντας “Οχι” στον Πινοσετ. Τα μέρη δεσμεύτηκαν για αλλαγή του Συντάγματος, που περιλάμβανε την αύξηση των μελών της Γερουσίας, την μη αρμοδιότητα του προέδρου να διαλύει τη βουλή και αλλαγές στον τρόπο αναθεώρησης του Συντάγματος. Αυτές όμως έγιναν με τη μορφή δοσοληψιών, και όχι με τη λογική μελλοντικής ανατροπής του συστήματος. Η αντιπολίτευση έκανε υποχωρήσεις και αποδέχτηκε τον πυρήνα του Συντάγματος της δικτατορίας. Μετά τη δικτατορία επετράπη η άμεση εκλογή δημοτικών συμβούλων, δόθηκε έμφαση στην ισότητα των φύλων, μειώθηκε η επιρροή του στρατού στην πολιτική, έπαψε ο Πρόεδρος να μπορεί να διορίζει γερουσιαστές, ενώ απέκτησε τη δυνατότητα να απολύει τους αρχηγούς του στρατού.
Το 2013 επανήλθε η συζήτηση για νέο Σύνταγμα από την νεοεκλεγείσα τότε Πρόεδρο, όμως η αντιπολίτευση αντέτεινε ότι θα επικρατούσε αστάθεια στις ξένες επενδύσεις και στην οικονομία. Το 2014 100.000 πολίτες απαίτησαν συνταγματική αλλαγή. Έτσι φτάνουμε στα τέλη του 2019, οπότε ο συντηρητικός Πρόεδρος Πινιέρα (ο πρώτος εκλεγμένος συντηρητικός πρόεδρος από το 1958) αυξάνει τις τιμές των εισιτηρίων των ΜΜΜ. Το ήδη υψηλό κόστος ζωής, η ανισότητα, η διαφθορά και οι ιδιωτικοποιήσεις φτιάχνουν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ κοινωνικής καταπίεσης. Τότε αρχίζουν οι μεγάλες διαδηλώσεις στην πρωτεύουσα και άλλες μεγάλες πόλεις. Στην “μεγαλύτερη διαδήλωση της Χιλής” με αίτημα την παραίτηση Πινιέρα συμμετείχαν 1,2 εκατομμύρια πολίτες. Σε όλη τη διάρκεια των διαδηλώσεων σκοτώθηκαν 36 πολίτες και τραυματίστηκαν περίπου 2.500.
Τον Νοέμβριο η κυβέρνηση προκηρύσσει δημοψήφισμα για τη συγγραφή νέου Συντάγματος, που έγινε τον Οκτώβριο του 2020 λόγω της πανδημίας. Το 78% των ψηφοφόρων ψήφισε υπέρ σε ένα νέο Σύνταγμα, και υπέδειξε πως μία Συντακτική Συνέλευση πρέπει να αναλάβει τη συγγραφή του (ένα σώμα δηλαδή επιφορτισμένο μόνο με αυτό το καθήκον). Τον Απρίλιο του 2021 ακολούθησαν οι εκλογές ανάδειξης αντιπροσώπων στη Συνέλευση, στην οποία άντρες και γυναίκες θα εκροσωπηθούν εξίσου, και 17 από τις 155 έδρες θα διανεμηθούν στους αυτόχθονες. Την πλειοψηφία κέρδισαν ο αριστερός συνασπισμός, με το ΚΚ Χιλής δεύτερο ισχυρότερο στο μπλοκ, μαζί με τους αυτόχθονες και το ανεξάρτητο αλλά επίσης αριστερό “ψηφοδέλτιο του λαού”. Μαζί με τον κεντροαριστερό συνασπισμό επιτυγχάνεται ακόμα και πλειοψηφία 2/3. Η Συντακτική Συνέλευση θα έχει 9 μήνες διορία με δυνατότητα παράτασης 3 μήνες ώστε να συντάξει το νέο Σύνταγμα, να το υπερψηφίσει με πλειοψηφία 2/3 και να το οδηγήσει σε νέο δημοψήφισμα.
Αποτελέσματα των δημοψηφισμάτων 1988 & 2020 στο Σαντιάγο. Οι πλούσιες Βορειοανατολικές συνοικίες στήριζαν ανέκαθεν τον Πινοσέτ, ενώ οι Δυτικές φτωχές συνοικίες υποστήριζαν μια πιο δημοκρατική κατεύθυνση.
Πηγή: Demography-the study of human population and society
Ο ελιτισμός, η πόλωση, ο αποκλεισμός κοινωνικών ομάδων, οι ιδιωτικοποιήσεις δημοσίων αγαθών (νερό, υγεία), είναι πάγια προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν στο νέο Σύνταγμα. Χρειάζεται ισχυρή αριστερή πλειοψηφία για να γίνουν τόσο ριζοσπαστικές αλλαγές. Μέχρι τώρα, οι αναθεωρήσεις του Πινοσετικού Συντάγματος επικεντρώνονταν σε θέματα δημοκρατίας και περιορισμού του πολιτικού ρόλου του στρατού. Ήρθε όμως η ώρα για το “βήμα παρακάτω”. Η αποστολή είναι μνημειώδης, και τυχόν διασπάσεις του αριστερού (πλειοψηφούντος) μετώπου θα υπονομεύσουν την προοδευτική μεταρρύθμιση. Η δεξιά έχει ενωθεί ώστε να μπλοκάρει όσες περισσότερες αλλαγές μπορεί. Όμως ακόμα και αν συμφωνήσουν σε κάτι τα 2/3 της Συνέλευσης, δεν είναι δεδομένη η συμφωνία της κοινής γνώμης, όπου ακτιβιστές πιέζουν για ριζικές αλλαγές.
Οι επόμενοι μήνες θα είναι καθοριστικοί για 2 λόγους. Πρώτον, τον Νοέμβριο του 2021 είναι οι προεδρικές εκλογές (τελειώνει η θητεία του Πινιέρα). Δεύτερον, τον Φεβρουάριο ή τον Μάιο του 2022 (αναλόγως αν η Συντακτική Συνέλευση επεκτείνει της δράσης της) θα τεθεί το νέο Σύνταγμα σε δημοψήφισμα. Στις δημοσκοπήσεις προηγούνται 2 υποψήφιοι που κανείς δεν θα περίμενε: ο κομμουνιστής Jadue και ο Lavin του δεξιού συνασπισμού, μέσα σε ένα κλίμα που ευνοεί την αριστερά. Αν το νέο Σύνταγμα έχει εμφανή αριστερή χροιά και πρόεδρος αναδειχθεί ο Lavin, τότε πιθανόν να υπάρξει πρόβλημα εφαρμογής του Συντάγματος.
