Αφιέρωμα των Σπήλιου Δαμαλίτη και Εβελίνας Παπαδοπούλου,
Η μεγαλύτερη πληγή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Πως έπεισε ο Βενιζέλος τους συμμάχους για ελληνική εμπλοκή στην Μ. Ασία; Γιατί ηττήθηκε ο μεγάλος πολιτικός στις εκλογές του ίδιου έτους;
Πολιτικό πλαίσιο
Μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η προστασία των ελληνικών και χριστιανικών πληθυσμών μπορούσε να διασφαλιστεί με την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στην Μικρά Ασία. Σε υπόμνημα του Βενιζέλου το Νοέμβριο του 1918 προς τον Πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας Λόιντ Τζωρτζ, ο κρητικός πολιτικός έκανε γνωστές τις διεκδικήσεις της Ελλάδας στην δυτική Μικρά Ασία, ενώ παράλληλα έκανε αναφορά στην ίδρυση ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Αρμενίας και στην δημιουργία ανεξάρτητου κράτους στην Κωνσταντινούπολη, με την συνδρομή της Κοινωνίας των Εθνών. Στο θέμα των ελληνικών διεκδικήσεων, οι μεγάλες δυνάμεις και συγκεκριμένα οι ΗΠΑ και η Αγγλία, τάσσονταν υπέρ της παραχώρησης της Σμύρνης στην Ελλάδα.
Ο Βενιζέλος τον Φεβρουάριο του 1919, βρέθηκε στο ανώτατο συμμαχικό συμβούλιο για να παρουσιάσει και να στηρίξει τις ελληνικές θέσεις. Πρώτα, πρότεινε την διεθνοποίηση της Κωνσταντινούπολης, τονίζοντας την ελληνικότητα της και έπειτα προσπάθησε να προασπιστεί τις ελληνικές διεκδικήσεις στην δυτική Μικρά Ασία. Οι θέσεις του κρητικού πολιτικού στηρίχτηκαν σε ένα δόγμα σύμφωνα με το οποίο, δεν χρειαζόταν να υπάρχει ελληνική, απόλυτη ή απλή, πλειοψηφία στις περιοχές αυτές, αλλά μη ύπαρξη τουρκικής πλειοψηφίας. Ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι η δυτική Μικρά Ασία διέφερε από την υπόλοιπη Μικρά Ασία. Για να υποστηρίξει αυτή την θέση του στο συμβούλιο, χρησιμοποίησε διάφορους γεωγραφικούς και ιστορικούς λόγους. Χαρακτηριστικά σε ένα σημείο για να ενισχύσει τα επιχειρήματα του, παρομοίασε την δυτική Μικρά Ασία με την ηπειρωτική Ελλάδα γεωμορφολογικά, θεωρώντας τες μία κοινή χώρα, «Αιγαίες». Στις αντιρρήσεις για τις ελληνικές διεκδικήσεις ο Βενιζέλος πρόβαλε την οικονομική, πνευματική και πολιτιστική επικράτηση του ελληνικού στοιχείου έναντι του τουρκικού στις περιοχές αυτές.
Μετά από μακρές συζητήσεις, έντονες αντιρρήσεις, πολιτικές διαμάχες και συμφέροντα μεταξύ των Δυνάμεων τους επόμενους μήνες, τελικά ο Βενιζέλος κατάφερε την εμπλοκή της Ελλάδας στην Μικρά Ασία, έστω και με έναν συγκυριακό και προσωρινό χαρακτήρα μέχρι την σύναψη της επίσημης συνθήκης ειρήνης. Με συμμαχική εντολή, ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στην Σμύρνη στις 16 Μάιου 1919.
Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 ήταν οι σημαντικότερες, όσον αφορά τις συνέπειες, που πραγματοποιήθηκαν στην χώρα. Το αποτέλεσμα εξέπληξε τους πάντες, αφού οδήγησε σε νίκη της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης. Η κυριότερη αιτία που οδήγησε σε ήττα τον Βενιζέλο, ήταν η επί πολλά χρόνια συνεχόμενη επιστράτευση της χώρας. Πάντως, οι Αντιβενιζελικοί που είχαν πλέον την εξουσία, αντί να επιδιώξουν την αποστράτευση, όπως είχαν αφήσει να εννοηθεί κατά την προεκλογική περίοδο, στράφηκαν προς μία επιθετική πολιτική στην Μικρά Ασία. Αυτή η πολιτική σε συνδυασμό με την απομάκρυνση της υποστήριξης των Δυνάμεων και την εκ νέου συνεννόηση με τον Κεμάλ που τους προσέφερε «γη και ύδωρ» στην Μικρά Ασία, είχε και ως συνέπεια την Μικρασιατική Καταστροφή.
Ιστορικό πλαίσιο
Μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ξεκίνησαν οι διεργασίες για τη Σύνοδο Ειρήνης στο Παρίσι. Στις 2 Μαΐου του 1919 με συμφωνία της Αγγλίας και της Γαλλίας η 1η ελληνική μεραρχία αποβιβάστηκε στη Σμύρνη με σκοπό την προστασία των ορθοδόξων πληθυσμών από τις αυθαιρεσίες των Οθωμανών. Οι Έλληνες υποδέχτηκαν ένθερμα τους ομοεθνείς τους σε αντίθεση με τους Τούρκους που έξαλλοι με την κατάσταση ξεκίνησαν ανταρτοπόλεμο μετουσιώνοντας ουσιαστικά την ελληνική διοίκηση σε εκστρατεία.
Την ίδια περίοδο είχε φουντώσει η συζήτηση για την μοίρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μετά την πίεση του Ελευθερίου Βενιζέλου προς τις συμμαχικές δυνάμεις και την προέλαση του ελληνικού στρατού στα ενδότερα της Μικράς Ασίας, τον Αύγουστο του 1920 υπογράφτηκε η Συνθήκη των Σεβρών. Η συνθήκη παραχωρούσε στην Ελλάδα τη Θράκη ως σχεδόν την Κωνσταντινούπολη, καθώς και την διοίκηση της Σμύρνης για 5 έτη. Με το πέρας αυτής της διορίας, οι κάτοικοι θα αποφάσιζαν με δημοψήφισμα για τη μοίρα της περιοχής. Θα ακολουθούσε η προσάρτηση της Ανατολικής Θράκης αλλά και η επίσημη προσάρτηση των νησιών του Αιγαίου που η Ελλάδα κατείχε από τους Βαλκανικούς.
Τη στιγμή που η Οθωμανική Αυτοκρατορία έχανε εδάφη, στο εσωτερικό της λάμβανε χώρα εμφύλια σύρραξη με τον Κεμάλ Ατατούρκ να επαναστατεί εναντίον του σουλτάνου και να δημιουργεί κυβέρνηση.
Στην Ελλάδα, οι εκλογές του 1920 ανέδειξαν τον Δημήτριο Γούναρη σε βάρος του Ελευθερίου Βενιζέλου με επακόλουθη την επάνοδο του βασιλέως έπειτα από δημοψήφισμα. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ήταν αντιπαθής στις ξένες δυνάμεις λόγω της ουδέτερης στάσης που επεδίωκε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η νέα κυβέρνηση είχε προειδοποιηθεί ότι η επιστροφή του βασιλιά δεν θα έκανε καλό στις μεταξύ τους σχέσεις κάτι που έγινε φανερό αργότερα με κινήσεις απαγκίστρωσης από την εκστρατεία.
Γαλλία και Ιταλία γύρισαν την πλάτη στην Ελλάδα, ενώ μόνο η Αγγλία στήριζε τη χώρα σε διπλωματικό επίπεδο. Το παιχνίδι έδειχνε να αλλάζει αφού ο Κεμάλ συμφώνησε με Γαλλία και Ιταλία για τον ανεφοδιασμό του στρατού του.
Η ελληνική εκστρατεία μετά τη μάχη στο Σαγγάριο έδειχνε ότι έφτασε σε ένα τέλμα καθώς είχε γίνει οικονομικά δυσβάσταχτη ενώ η ελληνική κυβέρνηση είχε αποφασίσει εκκένωση της Μικράς Ασίας από την άνοιξη του 1922. Τα ξημερώματα της 6ης Αυγούστου του 1922 ο τουρκικός στρατός προχώρησε σε δύο ανεξάρτητες ενέργειες που παρότι αναμενόμενες, αιφνιδίασαν το ελληνικό μέτωπο με τη δυναμική τους. Ο ελληνικός στρατός δεν μπορούσε να το διαχειριστεί με αποτέλεσμα να αρχίσει να αποχωρεί από τη Μικρά Ασία αφήνοντας τους Έλληνες, για τους οποίους η ελληνική κυβέρνηση έλαβε διαβεβαιώσεις ότι θα είναι ασφαλείς, στο έλεος των Τούρκων. Στις 13 Σεπτεμβρίου του 1922 ξεκίνησε η καταστροφή. Οι Τούρκοι εμφανίστηκαν αποφασισμένοι να εξαλείψουν κάθε τι ελληνικό με αποτέλεσμα να προχωρήσουν σε ανείπωτες κτηνωδίες σε βάρος των Χριστιανών.
Η Μικρασιατική καταστροφή αποτελεί τη μεγαλύτερη τραγωδία του Νεότερου Ελληνισμού. Ξεριζώθηκαν αμέτρητοι Έλληνες από την πατρίδα τους και ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα. Το ελληνικό κράτος, χρεωκοπημένο καθώς ήταν, έπρεπε να φροντίσει για τους ανθρώπους αυτούς άμεσα. Οι συνέπειες ήταν ανυπολόγιστες και εκτείνονται σε όλους τους τομείς, καθώς επήλθε το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, ενώ παράλληλα αναπτύσσονταν στον ελληνικό χώρο νέες ιδεολογίες.
Πηγές εικόνων: Ψηφιακό αρχείο Βενιζέλου στο venizelos-foundation.gr
