Άρθρο της εξωτερικής συνεργάτιδος, Μαρίας Νοφκίδου,
Η συζήτηση για τον προσδιορισμό της έννοιας της ανάπτυξης τοποθετείται ήδη από τους ελληνορωμαϊκούς χρόνους ως μια γενικότερη έννοια ανθρώπινης ευημερίας. Κατά τον 19ο αιώνα εκφράζεται η πεποίθηση ότι η τεχνολογική και επιστημονική πρόοδος θα συνεισφέρουν στην αέναη εξέλιξη της ανθρωπότητας.
Ανάπτυξη ως «μεγέθυνση»
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η αισιοδοξία για μια νέα τροχιά ανάπτυξης της ανθρωπότητας είναι διάχυτη. Η ανάπτυξη μιας χώρας προσδιορίζεται με βάση το κατά κεφαλήν εισόδημα και αποσκοπεί στην οικονομική μεγέθυνση και την εδραίωση της θέσης και ισχύος της στον παγκόσμιο χάρτη. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής, αυτή η οικονομική ανάπτυξη θα οδηγούσε στην ατομική και πολιτική ελευθερία και γενικότερα στη βελτίωση του επιπέδου ζωής. Ωστόσο, σύντομα φανερώθηκε πως και άλλοι παράγοντες διαδραματίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη μιας χώρας, καθιστώντας την πραγματικά αναπτυγμένη.
Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση της ανάπτυξης
Μια νέα εποχή πιο ανθρωποκεντρικής ανάπτυξης, η οποία στοχεύει στη βελτίωση των όρων διαβίωσης του πληθυσμού της γης, στη δίκαιη διανομή ωφελειών μεταξύ των λαών και στη διεθνή συνεργασία για παγκόσμια ευημερία, σηματοδοτεί η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Ανθρώπινο Περιβάλλον, η οποία διεξήχθη στη Στοκχόλμη το 1972. Η θεώρηση αυτή , μάλιστα, αποκρυσταλλώνεται στη Διακήρυξη του 1986 για το Δικαίωμα στην Ανάπτυξη, όπου και διακηρύσσεται ότι «ο άνθρωπος είναι το κεντρικό υποκείμενο της ανάπτυξης και πρέπει να συμμετέχει ενεργά και να επωφελείται από αυτή».
Προκειμένου να επιτευχθεί η μέτρηση της Ανάπτυξης, ο ΟΗΕ χρησιμοποιεί πλέον νέους δείκτες που εξετάζουν τις διαστάσεις της μακράς και υγιούς ζωής, της εκπαίδευσης και ενός αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου παράλληλα με το κατά κεφαλήν εισόδημα. Σκοπός είναι η απόδοση της συνολικής εικόνας ανάπτυξης μιας χώρας έχοντας στο επίκεντρο τον άνθρωπο και αποτυπώνοντας οικονομικές αλλά και κοινωνικές παραμέτρους που επηρεάζουν την ανάπτυξη. Προς την κατεύθυνση αυτή, συμβάλλει , συνάμα, και η έκδοση του Global Multidimensional Poverty Index, ως προσπάθεια συμπερίληψης , κατά τη μέτρηση της ανάπτυξης, δεικτών που καταδεικνύουν ανισότητες λόγω φύλου, εθνικότητας και κάστας.
Βιώσιμη ανάπτυξη
Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, ως αποτέλεσμα της ανάγκης συγκερασμού οικολογικών ανησυχιών και αναπτυξιακής πολιτικής, θεμελιώνεται ως έννοια για πρώτη φορά το 1987 σε μια Έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη.
Η Παγκόσμια Επιτροπή αναλαμβάνει την περίοδο αυτή να εξηγήσει φαινόμενα περιβαλλοντικής υποβάθμισης (φαινόμενο του θερμοκηπίου, όξινη βροχή κλπ), εξετάζοντας πιθανή σύνδεσή τους με την κοινωνική ισότητα και την οικονομική ανάπτυξη, ώστε τελικά να προτείνει λύσεις συνδυάζοντας τις τρεις αυτές παραμέτρους. Εν τέλει, η σχετική Έκθεση, έμεινε γνωστή ως το πρώτο προσδιοριστικό κείμενο της έννοιας της βιώσιμης ανάπτυξης, «ως ανάπτυξης που ικανοποιεί τις ανάγκες των σύγχρονων γενεών χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τις ανάγκες των μελλοντικών γενεών».
Η μετάβαση από την οικονομική μεγέθυνση στη συμπερίληψη κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων δεν ήταν εύκολη. Διότι τα αναπτυγμένα κράτη θα έπρεπε να αναγνωρίσουν την ηθική υποχρέωσή τους να συμβάλουν στη χρηματοδότηση. Αλλά και τα αναπτυσσόμενα κράτη όφειλαν να αποδεχτούν ότι η προστασία του περιβάλλοντος δεν αντίκειται στον αγώνα τους για ανάπτυξη.
Στη Συνδιάσκεψη της Χιλιετίας, το 2000 προωθούνται οι 3 πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης, η περιβαλλοντική προστασία, η οικονομική ανάπτυξη και η κοινωνική ισότητα. Παράλληλα, υιοθετούνται οι Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας, όπως η εξάλειψη της φτώχειας, η πρόσβαση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, η προώθηση της ισότητας των φύλων, η μείωση της παιδικής θνησιμότητας, η βελτίωση της υγείας της μητέρας, η καταπολέμηση του AIDS, η διασφάλιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και η παγκόσμια συνεργασία για την ανάπτυξη.
Οι στόχοι αυτοί εμπλουτίζονται με νέους που προκύπτουν από τη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη(2015) και περιλαμβάνονται σε ένα ενιαίο κείμενο, την Ατζέντα του 2030. Πρωταρχικός στόχος της Ατζέντας είναι η καταπολέμηση της φτώχειας και η εξύψωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε βασική προτεραιότητα. Η Ατζέντα οραματίζεται «έναν κόσμο με παγκόσμιο σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια» και αποτελεί σήμερα τον οδικό χάρτη της διεθνούς κοινότητας για την ανάληψη δράσεων σε όλους τους τομείς της οικονομίας, της κοινωνίας και του περιβάλλοντος.
Σήμερα, η πολυδιάστατη αυτή έννοια της ανάπτυξης έχει εδραιωθεί. Ωστόσο, ο δρόμος για τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι μακρύς και η προσπάθεια θα πρέπει να είναι συνολική σε παγκόσμιο επίπεδο με την οργανωμένη δράση των Κυβερνήσεων, αλλά και τη χρηματοδοτική ενίσχυση από τον ιδιωτικό τομέα και από τις αναπτυξιακές τράπεζες.
