Άρθρο του εξωτερικού συνεργάτη, Γιώργου Σμαΐλη
Ας παραδεχθούμε όλοι! Όταν διαβάζουμε Ιστορία, για ένα ιστορικό γεγονός ή πρόσωπο, πόσες φορές έχουμε πιάσει τον εαυτό μας να σκέφτεται «τι θα γινόταν εάν το χ γεγονός δεν γινόταν;!» ή «τι θα μπορούσε να είχε γίνει, ώστε το χ να μην είχε γίνει;!». Εκτός αν αυτό είναι μία εγκεφαλική διαταραχή ή ψυχοπνευματική έστω ιδιορρυθμία του γράφοντος!
Το κομβικό βήμα στην Ιστορία είναι να σκεφτούμε πώς συνέβη ένα γεγονός/κατάσταση και, έπειτα, να δώσουμε μία φυσιογνωμία στα γεγονότα και στα πρόσωπα. Παρ΄όλα αυτά, ο ανθρώπινος εγκέφαλος έλκεται από το φαντασιακό, το ανεξερεύνητο και το εναλλακτικό. Άλλωστε, αν δεν υπήρχε η ανθρώπινη περιέργεια, ποιος θα πυροδοτούσε την πρόοδο;!
Το καίριο ερώτημα που πρέπει να τεθεί τώρα είναι «για ποιον λόγο τα σκέφτεσαι όλα αυτά;». Απάντηση: απλά μου αρέσει να σκέφτομαι. Ωστόσο, η σκέψη αυτή προέκυψε μέσα από την εκ νέου ανάγνωση των κατορθωμάτων του Αλεξάνδρου Γ’ της Μακεδονίας, του γνωστού σε όλο τον πλανήτη με το επιβλητικό προσωνύμιο «Μέγας».
Τι θα γινόταν, αν δεν γινόταν «Μέγας; Τι εμπόδια, δυσκολίες, κακουχίες θα μπορούσε να συναντήσει, ώστε να φράξουν τον δρόμο σε αυτήν την κατακτητική, αλλά ταυτόχρονα απελευθερωτική-εκπολιτιστική του εκστρατεία. Και ένα από τα πιθανά εμπόδια που θα σταματούσαν τον ικανότατο Μακεδόνα στρατηλάτη ήταν ένας εξίσου ικανότατος στρατηγός…. ο Μέμνων.
Με καταγωγή από τη Ρόδο (γεν. 380 π.Χ.), υπηρέτησε με τον αδερφό του Μέντορα την Περσική Αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών, αρχικά στη σατραπεία (επαρχία) του στρατηγού Αρτάβαζου (360 π.Χ.). Μετά την αποτυχημένη στάση του σατράπη το 356 π.Χ. κατέφυγε στην αυλή του βασιλιά Φιλίππου Β’, πατέρα του κατοπινού στρατηλάτη. Αργότερα, με παρέμβαση του αδερφού του, έλαβε χάρη και επέστρεψε στην Περσία υπηρετώντας στην αυλή του Μεγάλου Βασιλέα Δαρείου Γ’ του Κοδομανού ως στρατηγός, επικεφαλής των Ελλήνων μισθοφόρων και βασιλικός σύμβουλος. Συνετός, ιδιοφυής και καλός γνώστης της στρατιωτικής τέχνης, ο Μέμνων ο Ρόδιος ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να αλλάξει την τύχη της πανελλήνιας εκστρατείας υπό τον Αλέξανδρο, στερώντας του ακόμη και τον τίτλο του «Μεγάλου».
Μέμνων ο Ρόδιος, μορφή σε νόμισμα, Μυσία, μέσα 4ου αιώνα π.Χ.
Συνέδριο της Κορίνθου 336 π.Χ. Ο Αλέξανδρος διαδέχεται τον Φίλιππο στον θρόνο της Μακεδονίας και επικυρώνεται ως νέος «στρατηγός αυτοκράτωρ της Ελλάδος». Ήταν η τελική πράξη για να ξεκινήσει η πανελλήνια εφόρμηση έναντι των Περσών.
Οι στρατηγοί του Δαρείου είναι σε αναβρασμό. Στο άκουσμα της είδησης ότι ο Αλέξανδρος διέβη τον Ελλήσποντο και κατευθύνεται προς τον Γρανικό ποταμό, μανιωδώς καταρτίζουν σχέδια άμυνας έναντι της ελληνικής προέλασης. Μέσα στο κλίμα ομοφωνίας των στρατηγών στη διάσκεψη της Ζέλεια για διεξαγωγή μάχης παρατάξεως, διατυπώνεται μία αιρετική άποψη. Ο Μέμνων, γνωρίζοντας την άρτια οργανωτική διαρρύθμιση του ελληνικού στρατού, την ανώτερη πολεμική ικανότητα των σαρισοφόρων μακεδονικών φαλάγγων και τη στρατηγική μεγαλοφυία του Αλεξάνδρου, αντιπρότεινε τη στρατηγική της εξουθένωσης.
Το σχέδιό του χωριζόταν σε δύο φάσεις: αρχικά, προέβλεπε την υποχώρηση της γραμμής άμυνας των Περσών στα ενδότερα της Ασίας με ταυτόχρονη καταστροφή των σπαρτών (τακτική της καμένης γης, όπως ακολούθησε κι ο Θ. Κολοκοτρώνης το 1821) με σκοπό την κόπωση και τελικά τον φυσικό αποδεκατισμό των εχθρικών στρατευμάτων και την αναγκαστική τους υποχώρηση. Έπειτα, η δεύτερη φάση θα ήταν η διεξαγωγή ναυτικής επιχείρησης μεγάλης κλίμακας στον ευρωπαϊκό χώρο ως αντιπερισπασμού (άλλωστε οι Έλληνες γνώριζαν το πλεονέκτημα των Περσών στη θάλασσα) με παράλληλη υποκίνηση εξεγέρσεων στις ελληνικές πόλεις-κράτη που δυσανασχετούσαν με τη μακεδονική ηγεμονία επί των ελληνικών πραγμάτων (πχ Θήβα, Σπάρτη).
Η πρόταση του Ρόδιου στρατηγού θεωρήθηκε υποτιμητική για το γόητρο της Αυτοκρατορίας, ενώ οι περισσότεροι στρατηγοί του Δαρείου επαφίονταν στην αριθμητική υπεροχή του περσικού στρατού και υποπτεύονταν ότι ο Μέμνονας ήθελε να παραμείνει στον στενό πυρήνα ευεργετημένων του Μεγάλου Βασιλιά μέσω την παράτασης του πολέμου. Επιπλέον, ορισμένοι στρατηγοί φοβούνταν την πρόκληση οικονομικής δυσπραγίας σε περίπτωση που καταστρεφόταν η πλούσια πηγή εσόδων από τη γη. Αν και ο Μέμνων βολιδοσκόπησε σωστά την στρατιωτική ικανότητα των Ελλήνων, δεν είδε το σχέδιό του να εφαρμόζεται λόγω της αλαζονείας και της κοντόφθαλμης στάσης των Περσών αξιωματικών.
Αναπαράσταση του Δαρείου Γ’ στον γνωστό «Μωσαϊκό του Αλεξάνδρου», Πομπηία, 100 π.Χ.
Οι δύο αντίπαλοι στρατοί συναντήθηκαν στον Γρανικό ποταμό όπου οι Έλληνες υπό τον Αλέξανδρο κατήγαγαν σημαντική νίκη έναντι του πολυάριθμου μεν, αλλά ανοργάνωτου περσικού στρατού. Κι ο ίδιος ο Μέμνων συμμετείχε με τους Έλληνες μισθοφόρους στη μάχη, ώστε οι Πέρσες να δοκιμάσουν την αντίδραση του Ρόδιου αυτόμολου έναντι του παλιού γνωστού του (από την εξορία του στη Μακεδονία) Αλεξάνδρου. Με την εσφαλμένη τακτική τους, οι Πέρσες άφησαν τον Αλέξανδρο να γευτεί την πρώτη του νίκη επί του ασιατικού εδάφους και να συνεχίσει την προέλασή του απειλώντας την ετοιμόρροπη και «άφρονα» Αυτοκρατορία. Κατά τη διάρκεια λοιπόν της εισχώρησης στην Ασία, ο Δαρείος παραγκώνισε τους συμβούλους του και έχρισε ανώτατο διοικητή των Χερσαίων και Ναυτικών Δυνάμεων τον Μέμνωνα με κύρια βάση ναυτικής υποστήριξης την Αλικαρνασσό. Η πόλη, έπειτα από πολιορκία, κατέρρευσε και ο Μέμνων διέφυγε στην Κω, όπου αναδιοργανώθηκε και ενεργοποίησε το σχέδιό του για υποκίνηση εξεγερσιακού αντιπερισπασμού στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Αναπαράσταση της Μάχης στον Γρανικό.
Υλοποιώντας αυτό το ευφυές σχέδιο, δωροδόκησε πολλές ελληνικές πόλεις, πχ Μήθυμνα, Ερεσός και νησιά, όπως τη Χίο και ένα μέρος της Λέσβου πλην της Μυτιλήνης. Ο Αλέξανδρος, βλέποντας τις επιτυχίες του Ρόδιου, ανησύχησε έντονα μήπως καταληφθούν τα Στενά του Ελλησπόντου και διακοπεί η ροή τροφοδοσίας και επικοινωνίας εξέλιξη καταστρεπτική για τις ελληνικές δυνάμεις και τα φιλόδοξα σχέδια του αρχηγού τους. Παρ’ όλα αυτά, ο Μέμνων δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το στρατηγικό του σχέδιο και πέθανε το 333 π.Χ. προκαλώντας ανακούφιση στους Έλληνες. Τη διοίκηση του στρατού ανέλαβε ο ίδιος ο Δαρείος δίνοντας την χαριστική βολή σε όποια πιθανότητα νίκης.
Από όλα τα παραπάνω, φαίνεται ότι η πανελλήνια νίκη επί της Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών θα ήταν αμφίβολη εάν έβρισκε έγκαιρα σάρκα και οστά το στρατηγικό σχέδιο εξουθένωσης και ενεργητικής αντίστασης του Μέμνωνα, ενώ ο Μακεδόνας βασιλιάς και ηγέτης της πανελλήνιας εκστρατείας Αλέξανδρος δύσκολα θα κέρδιζε το τιμητικό προσωνύμιο «Μέγας» και μία περίοπτη θέση στο Πάνθεον των Ηρώων της Ιστορίας!
