Άρθρο της εξωτερικής συνεργάτιδας, Μάρας Τζαρτζά.
Ίσως οι περισσότεροι έχουμε ακούσει κάποια στιγμή για το φαινόμενο trafficking, ωστόσο από την καθημερινότητα διαπιστώνεται συχνά ότι δε γνωρίζουμε την ακριβή σημασία του ή δεν την κατανοούμε σε βάθος. Σπεύδουμε, έτσι, να ταυτίζουμε το trafficking με την πορνεία ή, κατά την παλαιότερη έννοια, με το «εμπόριο λευκής σαρκός».
Τι σημαίνει (human) trafficking;
Το φαινόμενο trafficking, ή κατά τον ελληνικό όρο εμπορία ανθρώπων ή σωματεμπορία, παρουσιάζει έντονες ομοιότητες με τη δουλεία του 18ου και 19ου αιώνα. Πρόκειται για την παράνομη διακίνηση ανθρώπων, με τη χρήση βίας, απειλών ή άλλου εξαναγκαστικού μέσου, με σκοπό την οικονομική εκμετάλλευσή τους. Σύμφωνα με τον πιο αποδεκτό και πλήρη ορισμό μέχρι σήμερα, που αναφέρεται στο Πρωτόκολλο του Palermo, η εμπορία ανθρώπων συνίσταται στη στρατολόγηση, μεταφορά, μετακίνηση, εγκατάσταση ή παραλαβή προσώπων, μέσω της απειλής ή της χρήσης βίας ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, της απαγωγής, του δόλου, της εξαπάτησης, της κατάχρησης της δύναμης / μιας τρωτής ή ευάλωτης θέσης, της προσφοράς ή της αποδοχής οικονομικού ή άλλου οφέλους για την επίτευξη της σύμφωνης γνώμης ενός προσώπου, το οποίο ασκεί έλεγχο ή εξουσία επί άλλου προσώπου, για το σκοπό της εκμετάλλευσης. Αυτή περιλαμβάνει τουλάχιστον την εκμετάλλευση της πορνείας των άλλων ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, την εξαναγκαστική εργασία ή παροχή υπηρεσιών, τη διαμόρφωση συνθηκών σκλαβιάς ή παρόμοιων με αυτή πρακτικών, δεσμευτική παροχή υπηρεσιών ή τη λήψη σωματικών οργάνων. Το εν λόγω φαινόμενο προσλαμβάνει διάφορες μορφές στην πράξη, κυριότερες από τις οποίες είναι η εκμετάλλευση της εργασίας (καταναγκαστική εργασία), σεξουαλική εκμετάλλευση (ιδίως γυναικών και παιδιών), η παιδική πορνογραφία, η επαιτεία, η αφαίρεση οργάνων, ιστών ή/και άλλων στοιχείων του ανθρώπινου σώματος κ.ά (άρθρο 16 Πρ. Palermo). Επομένως εσφαλμένα ταυτίζουμε πολλές φορές το trafficking με την πορνεία, καθώς η τελευταία δεν αποτελεί παρά μόνο μια από τις εκδηλώσεις αυτού του φαινομένου.
Ποιοι στοχοποιούνται περισσότερο ως θύματα;
Ο καθένας μας μπορεί να αποτελέσει θύμα trafficking, ορισμένα άτομα, όμως, καθίστανται πολύ πιο ευάλωτα στον κίνδυνο αυτό. Στατιστικές έρευνες έχουν καταδείξει ότι οι γυναίκες και τα ανήλικα, προφανώς λόγω της ψυχοσύνθεσής τους (αλλά και της υποβαθμισμένης κοινωνικής θέσης της γυναίκας σε κάποια κράτη), στοχοποιούνται εξαιρετικά εύκολα από τους εμπόρους, ιδίως με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευσή τους και την εμπορία οργάνων. Τα συνηθέστερα θύματα trafficking στην πράξη είναι οι μετανάστες. Τα ποικίλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, κυρίως οικονομικά, συνιστούν, μεταξύ άλλων, έναν από τους βασικούς παράγοντες που ευνοούν ιδιαιτέρως τη θυματοποίησή τους. Αυτή συντελείται, κατά κανόνα τη στιγμή της μετάβασης από τη χώρα προέλευσης στη χώρα υποδοχής/προορισμού.
Ποιος είναι ο τρόπος προσέγγισης των υποψήφιων θυμάτων από τους εμπόρους;
Η βιομηχανία της εμπορίας ανθρώπων στηρίζεται σε τρεις άξονες: ο πρώτος είναι η εξαπάτηση. Ο διακινητής προσεγγίζει το άτομο, δημιουργώντας ένα κλίμα εμπιστοσύνης και στη συνέχεια, του υπόσχεται ψευδώς ευκαιρίες και δυνατότητες για το μέλλον, για μια «καλύτερη ζωή». Αυτό στην πράξη επιτυγχάνεται συνήθως με τη χρήση αγγελιών, που προσφέρουν δελεαστικά υψηλό ημερομίσθιο σε νέες γυναίκες, προκειμένου να εργαστούν στο εξωτερικό ως καλλιτέχνιδες, μοντέλα ή χορεύτριες. Όταν τα θύματα αντιληφθούν την εξαπάτηση, είναι συνήθως πολύ αργά και τότε είναι που έρχονται αντιμέτωπα με τον δεύτερο άξονα του trafficking, τη βία. Οι διακινητές δε διστάζουν να χρησιμοποιήσουν κάθε μορφή βίας, προκειμένου να διασφαλίσουν τον έλεγχο και τη σιωπή των θυμάτων (βασανιστήρια, εγκλεισμός, απειλές). Ο τρίτος άξονας συνοψίζεται στο κέρδος που αποκομίζουν οι έμποροι από τη «βιομηχανία» της εμπορίας ανθρώπων.
Προβλέπεται η εμπορία ανθρώπων ως ποινικό αδίκημα στην ελληνική έννομη τάξη;
Πέρα από ένα σοβαρότατο παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο, η εμπορία ανθρώπων αποτελεί συγχρόνως την τρίτη σε μέγεθος κατηγορία οργανωμένου εγκλήματος, μετά το εμπόριο ναρκωτικών ουσιών και όπλων! Τυποποιείται ως ποινικό αδίκημα και μάλιστα κακούργημα στο άρθρο 323 Α Ποινικού Κώδικα, που κατά τη βασική μορφή του προβλέπει: «Όποιος με τη χρήση βίας, απειλής βίας ή άλλων εξαναγκαστικών μέσων ή με επιβολή ή κατάχρηση εξουσίας, στρατολογεί, απάγει, μεταφέρει, κατακρατεί παράνομα, υποθάλπει, παραδίδει ή παραλαμβάνει άλλον, με σκοπό την εκμετάλλευσή του, τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα έτη και χρηματική ποινή». Αξίζει να σημειωθεί ότι η αρχική συναίνεση του θύματος, η οποία προφανώς εξασφαλίζεται μέσω της παραπλάνησής του από το δράστη, δεν αίρει σε καμία περίπτωση τον άδικο χαρακτήρα της πράξης, επειδή ακριβώς συνιστά ένα από τα μέσα τέλεσης του συγκεκριμένου εγκλήματος. Εξάλλου, κατά την παράγρ. 2 του ίδιου άρθρου: «Με την ίδια ποινή τιμωρείται ο υπαίτιος και αν, για να επιτύχει τον ίδιο σκοπό, τελεί τις πράξεις της προηγούμενης παραγράφου, αποσπώντας τη συναίνεση άλλου με τη χρήση απατηλών μέσων ή παρασύροντάς τον εκμεταλλευόμενος την ευάλωτη θέση στην οποία βρίσκεται.»
Η διάταξη 323 Α του ΠΚ ερείδεται σε θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, κατοχυρωμένα με διατάξεις υπερνομοθετικής ισχύος, οι οποίες προστατεύουν την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση (άρθρα 2 παρ.1, άρ. 5 Συντάγματος, άρθρα 1, 2 παρ. 1, 3 παρ. 1, 4, 5 και 6 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε, καθώς και 1, 2, 3, 4, 5 Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου).
Είναι κάτι παραπάνω από δεδομένο, λοιπόν, ότι η εμπορία ανθρώπων συνιστά ένα ύψιστης σοβαρότητας φαινόμενο-έγκλημα. Αυτό που προκαλεί έντονο προβληματισμό είναι ότι πολλές φορές παραμένει στην αφάνεια. Με βάση έρευνα που διενεργήθηκε το 2017, διαπιστώθηκε ότι για το προηγούμενο έτος (2016) έγιναν παγκοσμίως μόνον 14.894 διώξεις και 9.071 καταδίκες σωματεμπόρων, το οποίο είναι ανησυχητικό.
