Άρθρο του εξωτερικού συνεργάτη, Σταύρου Κοροβέση,
Σίγουρα, ένας από τους πιο διάσημους στίχους του Οδυσσέα Ελύτη είναι ο εξής: «Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις».
Συγκεκριμένα, η καλλιέργεια της αμπέλου στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο της αρχαιότητας, έχει καταγραφεί από την περίοδο της Μινωικής Εποχής (3000- 2800 π.Χ). Άλλωστε, στην ελληνική μυθολογία την τιμητική του έχει ο θεός Διόνυσος, ο θεός της αμπέλου και του οίνου, άρρηκτα συνδεδεμένος με το συγκεκριμένο φυτό. Σύμφωνα με τον βοιωτικό μύθο, η Ήρα, μαθαίνοντας το δεσμό του Δία με τη Σέμελη, έπεισε την τελευταία να του ζητήσει, ως απόδειξη της αγάπης του, να εμφανισθεί ενώπιόν της με την πανοπλία, τις αστραπές και τους κεραυνούς του, γεγονός που προκάλεσε την απανθράκωση της κυοφορούσας Σεμέλης.
Η γέννηση του Διονύσου – βλαστού από το γόνατο του Δία. Απουλικός κρατήρας (410 π.Χ περίπου), Τάραντας, Museo Nazionale Archeologico
Ο πατέρας – Δίας πήρε από τα σπλάχνα της Σέμελης το έμβρυο, έσκισε το μηρό του και το τοποθέτησε εκεί. Όταν συμπληρώθηκε ο χρόνος της κύησης, που συνέπεσε με την έλευση της άνοιξης, ο Δίας έκοψε τα χρυσά νήματα της ραφής και ο Διόνυσος – βλαστός αναδύθηκε από το μηρό (γόνατο) του Δία. Αντίστοιχα, με τον ίδιο τρόπο κάθε άνοιξη, βγαίνουν και οι νέοι βλαστοί του φυτού, και συγκεκριμένα από το γόνατο κάθε κλαδιού-κληματίδας (ξυλοποιημένος βλαστός από προηγούμενο χρόνο).
Έτσι, από τα αρχαία χρόνια η απλή καλλιεργητική παρατήρηση μεταφέρθηκε και ενσωματώθηκε στα θρησκευτικά τελετουργικά και στον καθημερινό πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων, μια αέναη διαδικασία μύησης που έχει ενσωματωθεί στη λαογραφία και την παράδοση της σύγχρονης Ελλάδας. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι η διαδικασία του τρυγητού (συγκομιδή των σταφυλιών) έχει ακόμη πανηγυρικό χαρακτήρα σε πολλές παραδοσιακά αμπελοκομικές περιοχές της χώρας μας;
Κατ’ αντιστοιχία, η νέα βλάστηση του αμπελιού προκύπτει κάθε άνοιξη από το γόνατο (κόμβο) των κληματίδων.
Πώς όμως η «μονοκαλλιέργεια» του τουρισμού και η νοοτροπία της αισχροκέρδειας και των συμφερόντων απειλούν να βανδαλίσουν μια πτυχή της άυλης πολιτισμικής μας παρακαταθήκης;
Βεβαίως, από τον κατάλογο με τις πιο σημαντικές αμπελοκομικές περιοχές της χώρας δε θα μπορούσε να απουσιάζει η περιοχή της Σαντορίνης, με μοναδικής ποιότητας αμπελοκομικά προϊόντα, παγκόσμιας φήμης και αναγνώρισης, με πιο ξακουστό το κρασί της. Το μυστικό της ευλογημένης αυτής αμπελοκομικά, αλλά και όχι μόνο, περιοχής, πηγάζει από την τελειοποίηση της τέχνης της αμπελοκομίας. Βγαλμένος από άλλες εποχές και τελειοποιημένος μέσα από το πέρασμα των αιώνων, ο αμπελώνας της Σαντορίνης δε θα μπορούσε να διαφέρει από όλο το μοναδικό στον κόσμο τοπίο, που προσφέρει αυτό το νησί του Αιγαίου. Ωστόσο αν στη δημιουργία της μορφολογίας και του σχήματος του νησιού συνετέλεσε η έκρηξη του ηφαιστείου, στο σχήμα, που έχει ο σαντορινιός αμπελώνας, οδήγησαν οι ισχυροί άνεμοι που «μαστιγώνουν» το νησί σχεδόν όλον τον χρόνο. Έτσι, εδώ και χιλιάδες χρόνια οι αμπελουργοί της Σαντορίνης έχουν φιλοτεχνήσει πάνω στο φυτό, σαν άλλοι αγγειοπλάστες.
Ένας ιδιαίτερος και μοναδικός τύπος κλαδέματος των κλημάτων αναπτύχθηκε στη Σαντορίνη και είναι γνωστός με το όνομα «κουλούρα» Σαντορίνης, («στεφάνι» ή «καλάθι» Σαντορίνης). Για να φτιάξουν την «κουλούρα» Σαντορίνης, οι έμπειροι αμπελουργοί πλέκουν μεταξύ τους τις αμπελόβεργες, σχηματίζοντας ένα μεγάλο στεφάνι, σαν ένα φυσικό καλάθι, που ακουμπά στην ηφαιστειακή γη του νησιού. Μέσα εκεί ωριμάζουν προστατευμένα τα σταφύλια, ενώ, παράλληλα, το φυτό προστατεύεται από τους δυνατούς αέρηδες, αξιοποιώντας την πρωινή εδαφική υγρασία, μιας και πρόκειται για μια κατεξοχήν μη – αρδευόμενη καλλιέργεια, που πρέπει να αντιμετωπίσει τις ξηρικές συνθήκες που επικρατούν στο νησί.
Ο ειδικός τύπος κλαδέματος της αμπέλου δημιουργεί το στεφάνι, στο εσωτερικό του οποίου αναπτύσσονται τα τσαμπιά των σταφυλιών. Έτσι, ακόμη και το υπέργειο μέρος του φυτού βρίσκεται σε επαφή με το έδαφος.
Φυσικά, το συγκεκριμένο “success story” δε θα μπορούσε να βγει αλώβητο από τα μοναδικά επιχειρηματικά πλάνα μιας «νεοελληνικής» πατέντας, από αυτές που σε κάνουν να ξανασκέφτεσαι πόσο ανεπτυγμένο είναι το εμπορικό ένστικτο ορισμένων συνανθρώπων μας. Έτσι, εδώ και κάποιες δεκαετίες υπάρχουν βάσιμες καταγγελίες πως έχουν αφαιρεθεί παρανόμως πολλά φυτά από πολλούς αμπελώνες, τα οποία πωλούνται σε Κινέζους τουρίστες, προκειμένου να διακοσμήσουν τα σπίτια τους ως πολυέλαιοι. Ναι, πολύ καλά διαβάσατε, το καθένα φυτό ως φωτιστικό που θα διακοσμεί σπίτια, βεβαίως με το ανάλογο τίμημα της αγοράς, αφού οι ίδιες καταγγελίες αναφέρουν πως το κάθε φυτό ξεχωριστά πωλείται στην προνομιακή τιμή, τουλάχιστον των 3000 ευρώ. Μια εύκολη πηγή εσόδων και πλουτισμού, λοιπόν, που απειλεί να καταστρέψει το μόχθο και την ιστορική παράδοση πολλών γενεών. Μια λογική αισχροκέρδειας και κοντόφθαλμης κουτοπονηριάς, ένας τίτλος, τον οποίο ακόμη κάποιοι καυχιούνται ότι κατέχουν ως εθνικό προσόν. Μια νοοτροπία που θυμίζει άλλες αμαρτωλές εποχές, όπου η κουτοπονηριά ήταν η ύψιστη μαγκιά, μια μαγκιά που τροφοδοτήθηκε από την «εποχή των παχιών αγελάδων» για τη χώρα. Αν σε αυτή τη στρατηγική προστεθεί και η επικίνδυνη προέλαση της «μονοκαλλιέργειας» του τουρισμού γενικότερα στη χώρα, αλλά ειδικότερα στη Σαντορίνη, καταλαβαίνουμε ότι τα πράγματα μάλλον δε βαίνουν και τόσο καλά.
Όλα αυτά μέχρι να φθάσουμε στο χρόνο – ορόσημο για την αμπελουργία στη Σαντορίνη και συγκεκριμένα αναφέρομαι στο έτος 2018. Έτσι, λοιπόν, η Σαντορίνη είναι η πρώτη ζώνη παραγωγής οίνων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) που εντάσσεται στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΑΠΚ), ανοίγωντας το δρόμο για την ένταξή της στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Οι ιδιαίτερες αμπελουργικές τεχνικές και πρακτικές της Σαντορίνης αποτελούν άυλη πολιτιστική κληρονομιά, όχι μόνο του νησιού, αλλά ολόκληρης της Ελλάδας. Οι προσπάθειες όλων θα πρέπει να στραφούν στην ανάδειξη και προώθηση του αιτήματος αυτού, καθώς με τον τρόπο αυτό θα διασφαλιστεί η διατήρηση των μοναδικών αυτών πολιτιστικών στοιχείων. Ας ανοίξει η Σαντορίνη το δρόμο για την ένταξη όλων των ιδιαίτερων αμπελοοινικών παραδόσεων – ζωνών της χώρας μας στον κατάλογο της Unesco.
Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η άυλη πολιτιστική κληρονομιά συνιστά ζωντανή πραγματικότητα που αλλάζει, εξελίσσεται, μετασχηματίζεται, εμπλουτίζεται, προσαρμόζεται και κληροδοτείται στις επόμενες γενεές, παρακολουθώντας τους κοινωνικούς, πολιτισμικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς. Ίσως δοθεί έτσι και η κατάλληλη αφορμή, για να απαλλαγούμε μια και καλή από κακοήθεις συμπεριφορές που εξισώνουν και ισοπεδώνουν τα πάντα, από τον καθημερινό πολιτισμό (βανδαλισμοί και καταστροφές δημόσιας περιουσίας, αγένεια και σκηνές βίας στα Μ.Μ.Μ), μέχρι την άυλη και υλική πολιτιστική κληρονομιά. Και εκτός από αυτό φυσικά, δίνεται και η ευκαιρία να ξεδιπλωθεί μια εθνική στρατηγική, που θα προβλέπει την αρμονική συνύπαρξη τουρισμού και πρωτογενή τομέα, μέσω της υιοθέτησης και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο αγροτουρισμός και ο οικοτουρισμός.
