Η ιστορία δυστυχώς, δεν είναι καινούρια. Η τουλάχιστον, δεν είναι καινούρια για το ελάχιστο ποσοστό των κοινωνικά ευαισθητοποιημένων πολιτών στην Ελληνική πραγματικότητα του 2021. Για τους υπολοίπους, χρειάζεται για άλλη μια φορά να γίνει ένα crash-course στα αυτονόητα. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν ένα μάθημα, όχι περί φεμινισμού, ούτε περί πολιτικής ιδεολογίας. Ένα μάθημα ισότητας και στοιχειώδους ανθρωπιάς, σε ένα κόσμο που οι έννοιες χάνονται ανάμεσα σε μια κριτική στη πολιτική ορθότητα και μια καθημερινή σύγχυση και ταραχή εννοιών και λέξεων.
Μάθημα νο1: Ο «θύτης» και το «θύμα»
Στις 20 Δεκεμβρίου του 2021, η Ολυμπιονίκης Σοφία Μπεκατώρου μίλησε στο περιοδικό Marie Claire για τη σεξουαλική κακοποίηση που δέχθηκε από παράγοντα της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας. Η δήλωση προκάλεσε μια θύελλα αντιδράσεων, με τον θύτη να διαψεύδει αισχρά κάθε κατηγορία, τη Νέα Δημοκρατία να αναστέλλει τη κομματική του ιδιότητα, φορείς και ομάδες να στηρίζουν τη Σοφία, και γυναίκες εντός και εκτός του αθλητικού χώρου να βρίσκουν επιτέλους το θάρρος να μιλούν. Και εν μέσω της έντασης της φωνής της Σοφίας και όλων των γυναικών, ακούγεται στο υπόβαθρο ένας σιωπηρός ήχος, τόσο τρομακτικούς και ασεβής όσο το σφύριγμα από το αυτοκίνητο πίσω σου όταν γυρνάς το βράδυ σπίτι. «Και γιατί δε μίλησε, τώρα το θυμήθηκε; Μια χαρά τη πήρε τη θεσούλα της και τώρα που είναι καταξιωμένη κοινωνικά θέλει να καταστρέψει τον άνθρωπο».
Μάθημα νο2: Ο Harvey Weinstein και το θύμα που αργεί να μιλήσει
Το Οκτώβριο του 2017 το περιοδικό New York Times ξεκίνησε την έρευνα απέναντι στις κατηγορίες για σεξουαλικές επιθέσεις έναντι του τιτάνα παραγωγού ταινιών Harvey Weinstein. Μέσα σε ένα έτος, έπειτα από χιλιάδες άρθρα και κατηγορίες (87!) θυμάτων, περί γεγονότων που είχαν πραγματοποιηθεί χρόνια πριν, η καριέρα του Weinstein καταστράφηκε, με τον μεγαλοπαράγοντα να βρίσκεται αυτή τη στιγμή στη φυλακή. Εξιλέωση; Εκδίκηση; Δικαιοσύνη; Το νόημα πολλές φορές χάνεται ανάμεσα στις λέξεις, με γνωστούς αγνώστους να κραυγάζουν κατηγορώντας τα θύματα για το πόσο δε «τις χάλασε» να «τριφτούν λιγάκι» προκειμένου να έπαιρναν αυτό που ήθελαν στη δεδομένη φάση της καριέρας τους. Η ιστορία θυμίζει τρομακτικά τη Σοφία, τις φοιτήτριες του ΑΠΘ, την εργαζόμενη στη δουλειά σου που τη παρενοχλεί το αφεντικό της, το 20χρονο κορίτσι που πέφτει θύμα σεξιστικής συμπεριφοράς. Και τα θυμίζει όλα αυτά γιατί όλα έχουν ένα κοινό.
Μάθημα νο3: Η κατάχρηση της θέσεως εξουσίας και τα βουλωμένα στόματα
Πολλοί επιρρίπτουν τις ευθύνες στα θύματα που δε μίλησαν, χρησιμοποιώντας το επιχείρημα του συμφέροντος. Του κατά πόσο δηλαδή τα θύματα βολεύτηκαν σε καταστάσεις, και το πόσο «ύποπτες» καθιστά τις δηλώσεις τους το γεγονός πως περίμεναν χρόνια να μιλήσουν για τη σεξουαλική παρενόχληση, μη σκεπτόμενοι το ψυχολογικό τραύμα που αυτή αφήνει πίσω. Η κοινωνία κάνει ένα θύμα να νιώθει πως έχει βουλωμένο το στόμα του. Πως ό,τι και εάν πει και όπου και εάν απευθυνθεί, δε θα έχει νόημα, ιδίως όταν ο θύτης βρίσκεται σε θέση εξουσίας και ιδίως όταν πρόκειται για κλειστά κυκλώματα στα οποία η ιεραρχία παίζει ρόλο μεγαλύτερο και από αυτόν της αξιοπρέπειας στην ανθρώπινη ζωή. Πόσες φορές έχει βρεθεί κανείς σε θέση εργασιακού χώρου, υπομένοντας υποτιμητικές καταστάσεις, και επιλέγοντας να μην αντιδράσει γιατί «είναι η πρώτη του δουλειά, είναι μικρός, δεν έχει σημαντική θέση, δε θέλει να δώσει κακή εντύπωση». Ας πάει λοιπόν το παράδειγμα ένα βήμα παραπέρα και ας μπει στη θέση μιας γυναίκας που δέχεται παρενόχληση. Οι ζώνες είναι τόσο «γκρίζες» που φοβάσαι πως εάν μιλήσεις η πρώτη κουβέντα που θα ακουστεί θα είναι εναντίον σου. Και πράγματι, έτσι είναι. Δεν πρόκειται για εκμετάλλευση, πρόκειται για φόβο. Φόβο όχι απαραιτήτως για τη σωματική ακεραιότητα (σε ορισμένες περιπτώσεις και για αυτήν) αλλά για τη φήμη, τη θέση, το μέλλον. Είναι ο λόγος του ενός έναντι του άλλου, μόνο που το θύμα βρίσκεται σε μειονεκτική και ο θύτης σε πλεονεκτική θέση. Και τα στόματα κλείνουν, είτε σε πίστεψαν είτε όχι. Επιλέγουν να μιλήσουν όταν και εάν τους συμφέρει. Εάν λοιπόν εγγυάται στα στόματα πως εάν δεν μιλήσουν δε θα αποτελέσουν κομμάτι του προβλήματος και της ταραχής, έτσι και θα κάνουν. Και ποιος θα υπερασπιστεί το 20χρονο κορίτσι; Κανείς.
Μάθημα νο4: Ο επιλεκτικός φεμινισμός
Η Σοφία μίλησε, και στη Σοφία αξίζει μια τεράστια αγκαλιά, ένα ηχηρό μπράβο, και ένα ευχαριστώ για το βήμα που έδωσε και θα δώσει στο μέλλον για όλα τα κορίτσια να μιλήσουν. Να αποενοχοποιηθεί η σεξουαλική παρενόχληση και σεξιστική συμπεριφορά, και να καταλάβουν πως το να είσαι θύμα οποιουδήποτε είδους εκμετάλλευσης δεν είναι ντροπή. Τι συμβαίνει όμως στις περιπτώσεις που το θύμα δεν είναι κοινωνικά καταξιωμένο; Που δεν έχει έναν αριθμό θυμάτων από πίσω του να το στηρίξουν στις κατηγορίες; Η απάντηση είναι απλή, τίποτα. Το θύμα θα μιλούσε σε 1-2 ανθρώπους και η πιο πιθανή συμβουλή που θα δεχόταν θα ήταν «δεν έχει νόημα, και τι θα καταλάβεις; Άστο πίσω σου». Και ξαφνικά, βλέπουμε παντού να ακούγεται το ζήτημα της ισότητας. Και προς αποφυγή οποιασδήποτε παρεξήγησης, αυτό φυσικά και είναι θετικό. Το γνωστό ρητό λέει, «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», ανεξαρτήτως λοιπόν το ποιοι είναι οι σκοποί πίσω από μια δήλωση στήριξης, η ευαισθητοποίηση πραγματοποιείται, σωστά; Τις τελευταίες μέρες παρατηρούμε κόσμο παντός είδους και υποβάθρου να μιλάει, να στηρίζει, να συγχαρεί. Ανάμεσα στον κόσμο αυτό όμως βλέπουμε και ανθρώπους που ουδέποτε δε θα αναφέρονταν στα ζητήματα αυτά, αφήνοντας τα να γλιστρούν κάτω απ’ το χαλάκι και να κρύβονται στο παρασκήνιο. Γιατί δυστυχώς, πρέπει να παραδεχθούμε μια αλήθεια που πονάει. Ο φεμινισμός είναι μόδα. Η ισότητα είναι μόδα. Ακούγεται όμορφα σήμερα το να ‘σαι φεμινιστής, σχεδόν τόσο όμορφα όσο το να σαι πλυντήριο καταστάσεων και σεξιστικών συμπεριφορών. Θυμόμαστε το φεμινισμό εκεί που μας συμφέρει να το κάνουμε, στην ημέρα της γυναίκας, στην ημέρα κατά της βίας, σε περιπτώσεις που παίρνουν δημοσιότητα και μας προσφέρουν κοινωνική αποδοχή. Το πραγματικό ζήτημα όμως δε βρίσκεται εκεί. Η κουλτούρα του βιασμού και ο σεξισμός είναι τόσο βαθιά ριζωμένοι στη κοινωνία μας που συμπεριφορές παρενόχλησης περνιούνται ασυναίσθητα, σαν να συζητάμε για το πως κάποιος μπήκε στο λεωφορείο χωρίς εισιτήριο. Υπάρχει λοιπόν ένα τεράστιο ποσοστό του Ελληνικού πληθυσμού που είναι μαζί με τη Σοφία, γιατί τον συμφέρει να είναι μαζί με τη Σοφία.
Μάθημα νο5: Και πού το κακό;
Τα προηγούμενα έτη έφεραν στο φως ζητήματα ισότητας που μέχρι προσφάτως δεν θα συζητούνταν καν. Το εκδικητικό πορνό και η Ιωάννα Τούνη, η εργαλειοποίηση της θέσεως της κα. Σακελλαρίου απλώς και μόνο επειδή είναι γυναίκα, η δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη, η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, το δικαίωμα στην έκτρωση, η σεξεργασία. Κάπως έτσι ένα θύμα νιώθει λιγότερο ένοχο και βρίσκει πιο εύκολα το θάρρος να μιλήσει, νομίζοντας πως ίσως, να δεχθεί περισσότερη στήριξη απ’ ότι νόμιζε προηγουμένως. Το timing είναι με το μέρος των θυμάτων. Αυτό όμως που θα πρέπει να μας προβληματίζει είναι το γιατί έπρεπε να περιμένουμε να δημιουργηθεί ένα τέτοιο κλίμα ώστε να νιώσουμε πως επιτέλους μπορούμε να λάβουμε στήριξη, και τι κρύβεται πίσω από τη στήριξη αυτή. Ο νοών νοείτω λοιπόν, και όσοι κακεντρεχείς θελήσουν να εκμεταλλευτούν τη κατάσταση προς όφελος τους, ας το κάνουν. Στο τέλος της ημέρας τα θύματα μιλάνε, και φωνές που τα κατηγορούν μειώνονται. Ας αξιοποιήσουμε την ευκαιρία, με τα θετικά και αρνητικά της, ας πάρουμε απ’ το χέρι κάθε θύμα, ας το παροτρύνουμε να μιλήσει, και ας του εγγυηθούμε πως στο τέλος το περιμένει μια αγκαλιά δυνατότερη και πιο αληθινή από την υποτυπώδη στήριξη.
