Στην τέχνη δεν υπάρχουν σύνορα. Μάλιστα, ένα θέατρο οφείλει να είναι ανοιχτό στις διδαχές ενός άλλου, όχι για να εμπλουτίσει τη δική του παραγωγή θεαμάτων, αλλά για να ερευνήσει διαφορετικές βάσεις, μέσα από τις οποίες θα μεταδώσει τις δικές του διδαχές και γνώσεις.
Ούτε που μπορούμε να φανταστούμε, το Ασιατικό θέατρο για το οποίο δεν έχουμε ιδέα, τι κοσμοθεωρία κρύβει και πόσο μυημένος είναι ο λαός της Κίνας και της Ιαπωνίας από μικρή ηλικία σε αυτό. Η τέχνη του ηθοποιού είναι γεμάτη κωδικοποιημένες κινήσεις και συμβολισμούς. Μιλάμε, λοιπόν, για σημειακή χρήση χειρονομιών, gestus, έκφρασης, ακόμα και για νοηματική γλώσσα. Το ίδιο ισχύει για τα κοστούμια και τη ψιμυθίωση (μακιγιάζ), ακόμα και για τα χέρια των ηθοποιών. Ο δέκτης όλων αυτών – δηλαδή το κοινό – είναι απόλυτα μυημένος σε αυτό που πρόκειται να δει.
H θρησκεία παίζει καθοριστικό ρόλο, καθώς οι παραστάσεις της Άπω Ανατολής και της Ασίας θεωρούνται λειτουργίες, για να τιμήσουν τους θεούς τους και να τους παρακαλέσουν για μια παραγωγική χρονιά. Επειδή ο Ασιάτης ηθοποιός χρειάζεται να γίνει ο ρόλος και όχι να ενσαρκώσει το ρόλο (όπως ο ηθοποιός της Δύσης), απαιτείται ισόβια εκγύμναση. Μια ολόκληρη ζωή εκπαιδεύεται στο πώς η σωματική αποτύπωση του ρόλου του να συμφωνεί με κάποιον κώδικα.
Όπως καταλαβαίνετε, η εμβάθυνση στο Ασιατικό θέατρο είναι σπουδή μιας ολόκληρης ζωής, καθώς πρόκειται για έναν εντελώς διαφορετικό πολιτισμό, μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα. Θα σας δώσω όμως μια μικρή γεύση αυτής της παράξενης, αλλά ελκυστικής μορφής τέχνης… Προσδεθείτε, απογειωνόμαστε!
Ας αναφερθούμε σε μερικούς συμβολισμούς στο Ινδικό χοροθέατρο:
Οι καλοί χαρακτήρες είναι βαμμένοι σε όλο τους το πρόσωπο με πράσινο χρώμα, τα χείλη τους χρωματίζονται σε τόνους του πορτοκαλί και τα φρύδια τους ζωγραφίζονται μαύρα.
Οι κακοί χαρακτήρες, που ονομάζονται κόκκινη γενειάδα, φορούν ένα τεράστιο κάλυμμα για το κεφάλι και τα χείλη τους χρωματίζονται μαύρα. Μια κόκκινη γενειάδα στολίζει επίσης το πηγούνι τους.
Όταν το πρόσωπο καλύπτεται όσο περισσότερο γίνεται από βαρύ μακιγιάζ, τότε το κοινό αντιλαμβάνεται πως η ταυτότητα του χαρακτήρα αυτού είναι κρυφή και πως πρόκειται για έναν ήρωα εξω-κοσμικό.
Ο καλός (pacca). Πηγή εικόνας: pinterest
Το πιο γνωστό είδος Ινδικού θεάτρου είναι το Θέατρο No. Το θέατρο No βασίζεται πάνω στη φιλοσοφία του βουδισμού πως αν δεν αφήσουμε τις επίγειες απολαύσεις να μας κυριαρχήσουν θα κατακτήσουμε την απόλυτη ηρεμία, μέσα από την οποία θα ενωθούμε με την ανώτερη δύναμη. Κάπως έτσι και τα έργα του αναφέρονται σε βασανισμένες ψυχές, που επειδή ενέδωσαν σε απολαύσεις όπως ο έρωτας, δεν μπορούν να βρουν τη λύτρωση και την αιώνια ανάπαυση. Γυναίκες δεν υπάρχουν στο θίασο. Όλοι οι υποκριτές είναι άντρες. Δεν είναι εύκολο για το κοινό να κατανοήσει το No, καθώς σκοπός του τελευταίου είναι η αφύπνιση κάποιου συναισθήματος.
Όσο για τα σκηνικά του, πιο μινιμαλιστικά πεθαίνεις. Μινιατούρα από ξύλο = παλάτι, βουνό = κρεβατοκάμαρα. Χρήση μηχανημάτων δεν υφίσταται. Επιπλέον, η χρήση μασκών είναι συνήθης και ένα αντικείμενο που κάνει τη δουλειά του ηθοποιού ακόμα πιο δύσκολη. Με τη μάσκα χάνεται η αίσθηση του χώρου και δημιουργείται μεγάλη σύγχυση στην διατήρηση της ισορροπίας, επειδή τα μικρά ανοίγματα της μάσκας εμποδίζουν την όραση. Τα πλούσια κοστούμια του No – χωρισμένα σε υποκατηγορίες – είναι εμπνευσμένα από την αυθεντική ιαπωνική φορεσιά της αρχαιότητας.
Ενδυματολογική προσέγγιση Θεάτρου Νο. Πηγή εικόνας: pinterest
Θέατρο Kabuki: Το θέατρο αυτό άνθισε, όταν η μεσαία τάξη άρχισε να χρηματοδοτεί τις τέχνες. Είναι μια μείξη θεάτρου Νο και κουκλοθέατρου. Ο θίασος του Kabuki περιελάμβανε κυρίως γυναίκες, που ενίοτε ίσως να ντύνονταν και άντρες, των οποίων το ντύσιμο και οι χορευτικές κινήσεις είχαν ως αυτοσκοπό τη διέγερση του κοινού. Καθώς, λοιπόν, το όλο θέαμα θεωρήθηκε χυδαίο, οι γυναίκες κηρύσσονται εκτός σκηνής γύρω στο 1630. Αργότερα υιοθετήθηκε από άντρες (wakashu kabuki) που μπορούσαν να μιμηθούν τη ψιλή γυναικεία φωνή, αλλά και την γυναικεία κινησιολογία. Όφειλαν ωστόσο, να ξυρίζουν μέρος του κεφαλιού τους, ώστε να μην ασκούν γοητεία μέσω της εξωτερικής τους εμφάνισης. Οι παραστάσεις αυτές περιελάμβαναν αρκετούς αισθησιακούς χορούς, τόσο απαραίτητους, ώστε κάθε παραγωγή προσλάμβανε τον δικό της επαγγελματία χορογράφο.
Το ρεπερτόριο του Kabuki περιλαμβάνει έργα κωμικά και μελοδραματικά. Και η παράσταση διαρκούσε 12 ολόκληρες ώρες μέχρι το 1868 που μειώθηκε στις 8! Το Kabuki, όπως και όλα τα άλλα είδη Ασιατικού θεάτρου, απαιτεί προπαίδευση που ξεκινά από τα 7 έτη. Εδώ, μάσκες μπορεί να μην έχουμε όπως στο No, το υπερβολικό μακιγιάζ όμως – ιδιαίτερα για τους κακούς χαρακτήρες – είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Ασιατικής κουλτούρας. Το είδος αυτό είναι τόσο εντυπωσιακό που αν είμαστε τυχεροί μπορεί να γίνουμε μάρτυρες πραγματοποίησης χαρακίρι επί σκηνής!
Ηθοποιός του Kabuki, πηγή: visitkinosaki.com
Για το τέλος σας άφησα το καλύτερο, κι αυτό δεν είναι άλλο από… την Όπερα του Πεκίνου!
Βαφτίζεται έτσι, καθώς το είδος γεννάται και εξελίσσεται στο Πεκίνο εδώ και πάνω από 200 χρόνια. Είναι πολύ διαδεδομένη ακόμα και στη Δύση, σε σχέση με όλα τα προηγούμενα θέατρα. Αρχές του 20ού αι., οπερατικοί θίασοι συλλέγουν στοιχεία από διαφορετικούς τομείς (τη λογοτεχνία, τις πολεμικές τέχνες, τον χορό και το τραγούδι) και έτσι δημιουργείται και εδραιώνεται το είδος που είναι σήμερα παγκόσμια γνωστό ως η Όπερα του Πεκίνου.
Στην Όπερα του Πεκίνου μπορεί να μην χρησιμοποιούνται μάσκες, αλλά τη δουλειά του συμβολισμού την κάνει και πάλι η ψιμυθίωση. Το μακιγιάζ είναι ιδιαίτερα σημαντικό, για να γίνει γνωστό στο θεατή το τι πρέπει να περιμένει από τον κάθε χαρακτήρα (πονηριά, κακία, αθωότητα κλπ). Οι γυναικείοι ρόλοι χαρακτηρίζονται από ροδοκόκκινα μάγουλα και μαλλιά έντονα τραβηγμένα προς τα πίσω, ώστε να φαίνονται τα μάτια μεγαλύτερα
Η έλλειψη μιας ρεαλιστικής σκηνογραφίας συναντάται σ’ αυτό το είδος, όπως επίσης και σε όλα τα προηγούμενα. Συγκεκριμένα, στην Όπερα του Πεκίνου τα σκηνικά αντικείμενα απαρτίζονται μόνο από ένα τραπέζι και δύο καρέκλες! Ακόμα κι αυτά όμως είναι αρκετά, αφού παίρνουν ζωή μέσα από την σωματική τέχνη του ηθοποιού. Αυτό που στη Δύση αποκαλούμε ορχήστρα, στην Όπερα του Πεκίνου αποτελείται από 6 ή 7 μουσικά όργανα των οποίων η θέση βρίσκεται στην άκρη της σκηνής – κάτι που δεν συναντάμε σε όπερες ευρωπαϊκού στυλ. Τα κρουστά παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο, καθώς διαχωρίζουν τις σκηνές τη μια από την άλλη.
Παράλληλα, εντοπίζεται μια μοναδική και έξυπνη προσθήκη που δεν είδαμε πουθενά πριν. Τα υδάτινα μανίκια! Στα κοστούμια της Όπερας συμβαίνει μια επιτηδευμένη επιμήκυνση των μανικιών και ακόμα, μια λευκή εκθαμβωτική αυξητική. Τα μανίκια αυτά έχουν μέχρι και πρωταγωνιστικό ρόλο σε σημεία που απαιτούν από τον ηθοποιό να μένει εντελώς ακίνητος, διότι αυτά κινούνται, στέλνοντας έτσι τη μελωδία στους θεατές. Τα ακροβατικά αποτελούν ένα ακόμη εντυπωσιακό κομμάτι της – πόλο έλξης για τις παραστάσεις της.
Στο Κινέζικο θέατρο, μέχρι και τα χέρια βοηθούν στο διαχωρισμό των διάφορων ρόλων στους οποίους χωρίζονται τα πρόσωπα της Όπερας. Υπάρχουν πάνω από 50 συμβατικές στάσεις χεριών και η λειτουργικότητά τους έγκειται κυρίως στο να ξεχωρίζουν οι αντρικοί από τους γυναικείους ρόλους. Τα κοστούμια κρίνονται επίσης απαραίτητα, έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται ο θεατής ποιο status ή ποιο φύλο αναπαριστά ο ρόλος. Καθώς οι Κινέζοι ηθοποιοί αφιερώνουν πολύ μεγάλα κομμάτια στο τραγούδι ή την πρόζα τους, τα χέρια τις περισσότερες φορές υποδεικνύουν κάποια στάση ή υπογραμμίζουν τα λεγόμενα του υποκριτή. Τουλάχιστον, όμως, εδώ η εκπαίδευση των λυρικών τραγουδιστών – performers ξεκινά από τα 11 και όχι από τα 7. Thank God! 🙏
Παραδοσιακές στολές και ψιμυθίωση στην Όπερα του Πεκίνου. Πηγή: theculturetrip.com
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως η Όπερα του Πεκίνου έχει συμπεριληφθεί στη λίστα της πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
