Πολλά είναι τα φιλοσοφικά και κοινωνικά ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα. Η κατανάλωση καφέ αποτελεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα και μάλιστα το κατά πόσο είναι εφικτό το πρωινό ξύπνημα χωρίς τον καφέ. Η προτίμηση του καφέ έχει διχάσει, περισσότερο και από το «να ζει κανείς ή να μην ζει» του Σαίξπηρ, την κοινή γνώμη. Παρόλο που στη ζωή δεν είναι τίποτα άσπρο ή μαύρο, εδώ τα πράγματα είναι διαφορετικά. Από τη μία, είναι εκείνοι που χωρίς τον καφέ δεν ζουν και πίνουν τουλάχιστον δύο την ημέρα και από την άλλη, εκείνοι που κυριολεκτικά τον σιχαίνονται. Το παράδοξο, στην ιστορία της κατανάλωσης του καφέ, είναι το γεγονός πως όσοι πίνουν καφέ δεν πρόκειται να τον βαρεθούν και όσοι δεν τον προτιμούν, δεν θα τον προτιμήσουν ούτε και στο μέλλον. Μήπως, λοιπόν, μιλάμε για εθισμό στην καφεΐνη;

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Η καφεΐνη είναι ένα λευκό, κρυσταλλικό μόριο (για τους λάτρεις της χημείας: κρυσταλλικό αλκαλοειδές της ξανθίνης), έχει πικρή γεύση και προέρχεται από φυτικές πηγές όπως οι κόκκοι καφέ ή κακάο και φύλλα τσαγιού, με τους πρώτους να αποτελούν την κυρίαρχη πηγή παγκοσμίως. Εντοπίζεται, επίσης, σε διάφορα αναψυκτικά (π.χ. κόκα κόλα), ενεργειακά ποτά, ακόμα και τσίχλες. Επιπλέον, προστίθεται ως φυσικό διεγερτικό σε ψυχοδραστικά φάρμακα (φάρμακα με ηρεμιστικές, αγχολυτικές, μυοχαλαρωτικές, υπνωτικές και αντισπασμωδικές ιδιότητες).

Φυσιολογικά, η καφεΐνη επιδρά με ποικίλους τρόπους στο κεντρικό νευρικό σύστημα καθώς και επηρεάζει, αναλόγως, σημαντικές βιολογικές λειτουργίες (καρδιαγγειακή, μεταβολική, μυϊκή και αναπνευστική). Αυξάνει την ετοιμότητα, ανακουφίζει από αισθήματα υπνηλίας και κούρασης, ενισχύει τη διάθεση εκκρίνοντας ντοπαμίνη και βελτιώνει ως ένα βαθμό την απόδοση στις καθημερινές προκλήσεις. Επιπλέον, είναι πιθανό να προκαλέσει ταραχή, να καθυστερήσει το βραδινό ύπνο ή ακόμα και να μειώσει τη διάρκεια του ύπνου. Η ανταπόκριση κάθε οργανισμού στην κατανάλωση καφεΐνης σχετίζεται με τον μεταβολισμό της, ο οποίος πραγματοποιείται στο συκώτι και ποικίλει ανάλογα το γενετικό προφίλ που καθορίζει την ευαισθησία κάθε ατόμου, το φύλλο, τη φυσική κατάσταση, τη διατροφή, την ποσότητα και τη συχνότητα της κατανάλωσης.

coffee cup

Η κατανάλωση καφέ, από συνήθεια έγινε λατρεία λόγω της ικανότητας της καφεΐνης να διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα. Ως διαλυτό μόριο, διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, εισέρχεται στον εγκέφαλο και προσδένεται, ανταγωνιστικά, στους υποδοχείς της αδενοσίνης, με την οποία παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα. Η αδενοσίνη είναι ένας ανασταλτικός νευροδιαβιβαστής, προωθεί τον ύπνο και μειώνει, με τη συσσώρευσή της, την κινητική δραστηριότητα του εγκεφάλου (το γνωστό αίσθημα της κόπωσης και υπνηλίας). Όταν, η καφεΐνη προσδένεται ανταγωνιστικά στους υποδοχείς της, αναστέλλει τη δράση της και συνεπώς αυξάνει την απελευθέρωση βασικών νευροδιαβιβαστών που είναι απαραίτητοι για τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου, εξού και η εγρήγορση. Οι νευροδιαβιβαστές, εκείνοι, που αναγνωρίζονται ως υπεύθυνοι για τα διεγερτικά αποτελέσματα της καφεΐνης περιλαμβάνουν τη ντοπαμίνη (καλή διάθεση και αίσθημα απόλαυσης), τη σεροτονίνη (η χημική ουσία που ηρεμεί το σώμα και τα χαμηλά επίπεδα της σχετίζονται με την κατάθλιψη) και το γ-αμινοβουτυρικό οξύ.

Ωστόσο, τα διεγερτικά αποτελέσματα του καφέ μειώνονται, με την πάροδο του χρόνου, καθώς αναπτύσσεται μια ανοχή. Η πρόσληψη καφεΐνης ενός ατόμου, συμπεριλαμβανομένης της δοσολογίας και της χρονικής στιγμής, πρέπει να βασίζεται στην ατομική ανοχή. Επιπλέον, οι λάτρεις του καφέ και πιο συγκεκριμένα οι τακτικοί καταναλωτές είναι πιθανόν να αναπτύξουν μία σωματική εξάρτηση καθώς η καφεΐνη έχει εθιστικές ιδιότητες. Όταν η συνήθης κατανάλωση σταματά απότομα, τα συμπτώματα στέρησης περιλαμβάνουν πονοκεφάλους, κόπωση, ευερεθιστότητα, μυϊκό πόνο, δυσκολία εστίασης, αλλαγές στη διάθεση, ναυτία ή εμετό.

Το μυστικό, επομένως, είναι η κατανάλωση του καφέ με μέτρο καθώς η υπέρμετρη, τελικά, επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Φήμες, επίσης, λένε πως ο καφές είναι ακόμα πιο εθιστικός και ευεργετικός όταν απολαμβάνεται με τη σωστή παρέα. Οπότε αντί για πολλούς, ας επικεντρωθούμε στους «καλούς»!

 Βιβλιογραφία

  1. Landolt HP. CIRCADIAN RHYTHMS. Caffeine, the circadian clock, and sleep. Science. 2015 Sep 18. 349 (6254):1289.
  2. Burke TM, Markwald RR, McHill AW, Chinoy ED, Snider JA, Bessman SC, et al. Effects of caffeine on the human circadian clock in vivo and in vitro. Sci Transl Med. 2015 Sep 16. 7 (305):305ra146.
  3. Daly JaF BB. Mechanism of action of caffeine on the nervous system. In: Nehlig A, editor. Coffee, tea, chocolate, and the brain. Boca Raton, FL: CRC Press
  4. Chou T. Wake up and smell the coffee. Caffeine, coffee, and the medical consequences. West J Med 1992
  5. Cox GR, Desbrow B, Montgomery PG, et al. Effect of different protocols of caffeine intake on metabolism and endurance performance. J Appl Physiol 2002