Η λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης βασίζεται στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Οι Ευρωπαίοι πολίτες, από το 1979 ως σήμερα, εκλέγουν άμεσα τους αντιπροσώπους τους στο Ευρωκοινοβούλιο, το μοναδικό αιρετό από τον ευρωπαϊκό δήμο όργανο. Καθώς η συμμετοχή στις Ευρωεκλογές όλο και μειώνεται και οι συζητήσεις για έλλειμμα δημοκρατίας στο ευρωπαϊκό κατασκεύασμα εντείνουν, η «μεταρρυθμιστική» συνθήκη της Λισαβόνας, εισήγαγε μια πρωτοποριακή δυνατότητα στους πολίτες της Ένωσης η οποία και τέθηκε σε ισχύ από το Απρίλιο του 2012.
Η «Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών» επιτρέπει στους Ευρωπαίους να υποβάλουν άμεσα στην Επιτροπή νομοθετική πρόταση και προσδίδει στην Ένωση γνωρίσματα συμμετοχικής δημοκρατίας. Η διαδικασία ορίζεται στον Κανονισμό 2019/788 και αποτελείται από 6 βήματα: Αρχικά, πολίτες από τουλάχιστον 7 διαφορετικά κράτη-μέλη συγκροτούν μια επιτροπή, έπειτα, καταχωρούν την πρωτοβουλία τους στην Επιτροπή, συγκεντρώνουν 1.000.000 υπογραφές από Ευρωπαίους πολίτες του 1/4 των κρατών-μελών, λαμβάνουν πιστοποιήσεις εγκυρότητας των υπογραφών από τα κράτη-μέλη, τις υποβάλουν στην Επιτροπή και, τέλος, παρουσιάζουν την πρωτοβουλία τους στην Επιτροπή και το Ευρωκοινοβούλιο. Η Επιτροπή εξετάζει την πρωτοβουλία, η οποία πρέπει να αφορά σε αρμοδιότητα που κατέχει, και ανακοινώνει εντός 6 μηνών εάν αυτή οδηγεί σε πρόταση δράσης.
Στα 8 χρόνια της ύπαρξης του εργαλείου αυτού, έχουν καταχωρηθεί 74 πρωτοβουλίες και 5 έχουν στεφθεί με επιτυχία. Σημαντικό είναι να ξεκαθαρίσουμε ότι επιτυχημένη πρωτοβουλία πολιτών είναι αυτή που καταφέρνει να συγκεντρώσει τις υπογραφές στο χρονικό περιθώριο που έχει οριστεί, χωρίς απαραίτητα να εγκριθεί, τελικώς, από την Επιτροπή και να επιφέρει πρόταση αυτής για νομοθετική πράξη της Ένωσης.
Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών «One of Us» καταχωρήθηκε στην Επιτροπή το 2014 και υπογράφηκε από περίπου 2.000.000 Ευρωπαίους. Ζητούσε να σταματήσουν οι χρηματοδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις δραστηριότητες που προϋποθέτουν την καταστροφή ανθρωπίνων εμβρύων (έρευνα, εκτρώσεις, ευθανασία κ.α.). Η τεκμηριωμένη και εκτενής Ανακοίνωση (2014/355) της Επιτροπής, που απέρριπτε το ενδεχόμενο περαιτέρω νομοθετικής πρότασης, οδήγησε τους διοργανωτές της πρωτοβουλίας να αιτηθούν την ακύρωσή της στο Γενικό Δικαστήριο, αίτημα το οποίο δεν ικανοποιήθηκε. Εκμεταλλευόμενοι τα ένδικα μέσα που τους παρέχονται, οι διοργανωτές έφτασαν στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης διεκδικώντας την αναίρεση της προηγούμενης Απόφασης.
Η απόφαση του Δεκεμβρίου του 2019 αποσαφήνισε το αμφισβητούμενο «καθεστώς» των Ευρωπαϊκών Πρωτοβουλιών Πολιτών. Το Δικαστήριο εφιστά την προσοχή στη διατύπωση του άρθρου 11(4) της ΣΕΕ και του άρθρου 10(1) του Κανονισμού 211/2011 για τις Ευρωπαϊκές Πρωτοβουλίες Πολιτών και καταλήγει ότι η Επιτροπή, με την αποκλειστική αρμοδιότητα της νομοθετικής πρότασης, που οφείλει να επιδιώκει και να προωθεί το γενικό συμφέρον της Ένωσης, δεν υποχρεούται να αναλάβει δράση για κάθε πρωτοβουλία που εξασφαλίζει την υποστήριξη 1.000.000 πολιτών. Η απόφαση και οι συνέπειές της κωδικοποιούνται, από τον Ιανουάριο του 2020, στον Κανονισμό 2019/788, που θεσπίζει πλέον τους κανόνες για τις Ευρωπαϊκές Πρωτοβουλίες Πολιτών.
Μπορούμε, άρα, να μιλήσουμε για «αυθεντική» πρωτοβουλία ή πρόκειται για ένα δύσχρηστο μέσο προώθησης αιτημάτων των Ευρωπαίων, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν κατ’ αρχήν στο Κοινοβούλιο; Μήπως είναι άλλη μια δίοδος για τα ισχυρά λόμπι που ήδη χαίρουν προνομιακής πρόσβασης και ικανότητας πίεσης στην «υψηλή αρχή» της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Η ανοχή στο έλλειμμα δημοκρατίας της Ένωσης έχει τελειώσει. Η διαπίστωση αυτή αποτελεί θεμελιώδη βάση του Ευρωσκεπτικισμού και εργαλειοποιείται συστημικά από λαϊκιστές, που κερδίζουν, συνεχώς, «έδαφος» στο ευρωπαϊκό κατασκεύασμα.
Η πρωτοβουλία της νομοθετικής πρότασης έγκειται στην αποκλειστική αρμοδιότητα της Επιτροπής, αυτό καθίσταται αδιάσειστο γεγονός. Οι δικλείδες ασφαλείας που έχουν τοποθετηθεί, καθιστούν αδύναμο των «ανταγωνισμό» των Ευρωπαϊκών Πρωτοβουλιών Πολιτών για την πρόταση νομοθεσίας. Οφείλουμε, ωστόσο, να αναγνωρίσουμε ότι η καθιέρωση του εργαλείου των Πρωτοβουλιών συνιστά μια καινοτομία, ένα μικρό βήμα προς την σωστή κατεύθυνση. Εισάγει μια bottom-up διαδικασία, που μπορεί να ξανα-νομιμοποιήσει λαϊκά την Ένωση, εισάγοντας στην καρδιά της νομοθετικής διαδικασίας την απομακρυσμένη, σχεδόν περιφρονημένη, ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών. Η ουσιαστική ενδυνάμωση της δυνατότητας αυτής έχει την προοπτική να αντικαταστήσει την «Ένωση της Αγοράς», ως επίκεντρο του θεσμικού ενδιαφέροντος, με την «Ένωση των Πολιτών».
Η αναφορά στην Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών «One of Us» γίνεται λόγω των νομικών συνεπειών που επέφερε. Η επιλογή δε βασίζεται σε αξιολογική κρίση του περιεχομένου της.
Πηγή εικόνας: Democracy International
