Άρθρο της εξωτερικής συνεργάτιδος, Εβελίνας Παπαδοπούλου,

Όταν ξέσπασε η επανάσταση, δεν ήταν δυνατόν να καταλάβουν όλοι οι Έλληνες τη σημασία της. Παρά τις προσπάθειες που είχαν γίνει πριν το 1821, δεν ήταν εύκολο να αλλάξουν τρόπο ζωής, καθώς και ορισμένες συνήθειες.

Μια από τις βασικότερες συνήθειες, η οποία έβλαψε κατά πολύ την επαναστατική δράση ήταν η «προσκύνηση», κοινώς «καπάκια». Για να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό, θα ήταν σκόπιμο να μιλήσουμε με πολύ απλά λόγια για το πώς ήταν δομημένη η οθωμανική αυτοκρατορία.

Κοιτώντας κανείς την οθωμανική διοίκηση, θα μπορούσε να δει ένα πλαγιασμένο Τ, καθώς στην οθωμανική αυτοκρατορία συναντάμε και κάθετη και οριζόντια διαστρωμάτωση. Αρχικά έχουμε τους μουσουλμάνους και τους μη μουσουλμάνους που επιβαρύνονταν επιπλέον φορολογικά. Επίσης έχουμε τα μέλη της οθωμανικής διοίκησης που ονομάζονται askerii και δεν πληρώνουν φόρους και τους reya, τους ραγιάδες, τους υποτελείς. Στην πρώτη κατηγορία μπορεί να ανήκουν και μη μουσουλμάνοι όπως οι Φαναριώτες και φυσικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ενώ ραγιάδες υπήρχαν και μουσουλμάνοι, κυρίως νομάδες.

Στα μέλη της οθωμανικής διοίκησης εντάσσονταν και οι αρματολοί. Η οθωμανική διοίκηση, με σκοπό να περιορίσει τη δράση των κλεφτών ενέταξε στο σώμα της μη μουσουλμάνους, ώστε να αντιμετωπίσουν τους κλέφτες. Οι αρματολοί έπαιρναν μια περιοχή, το αρματολίκι, την οποία επωμίζονταν και συνεπώς δεν ήθελαν να χάσουν. Στην Πελοπόννησο δεν υπήρχαν αρματολοί, καθώς οι κλέφτες είχαν εκδιωχτεί από το 1808 σε αντίθεση με τη Ρούμελη που ήταν γεμάτη κλέφτες και συνεπώς αρματολούς. Όταν ξέσπασε η επανάσταση, αυτοί οι άνθρωποι δεν ήξεραν τι να κάνουν. Ναι μεν ήταν Έλληνες, αλλά το να ταχθούν με το μέρος των Ελλήνων σήμαινε ότι θα έχαναν το αρματολίκι και συνεπώς τα κέρδη τους.

Κάποιοι αρματολοί, συγκέντρωναν τις τοπικές δυνάμεις τους και πολεμούσαν έναντι των Οθωμανών. Όταν αυτό γινόταν αντιληπτό από την οθωμανική διοίκηση, στελνόταν στρατός για να τους πάρει το αρματολίκι. Αν ο αρματολός προλάβαινε και δεν του έπαιρναν το κεφάλι, έσπευδε στον Σουλτάνο για «προσκύνηση», για να δηλώσει δηλαδή την πίστη του στην Πύλη με σκοπό να πάρει πίσω το αρματολίκι του. Αυτή η «προσκύνηση», γνωστή ως «καπάκι» προκάλεσε μεγάλο πρόβλημα στην επανάσταση.

Ουσιαστικά ήταν ένας φαύλος κύκλος, καθώς οι αρματολοί, αφού έπαιρναν πίσω το αρματολίκι τους, έκαναν ξανά τα ίδια με αποτέλεσμα τη μια μέρα να είναι με τη μεριά των Ελλήνων και την άλλη με των Οθωμανών.

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, αυτός ο τόσο σημαντικός πολεμιστής, ήταν αρματολός και έκανε καπάκια. Δεν μπορούσε να καταλάβει ότι αυτό που έκανε ήταν ουσιαστικά προδοσία. Το τελευταίο καπάκι του Καραϊσκάκη σημειώνεται το 1823, όταν ορίστηκε αρματολός των Αγράφων. Έπειτα από αυτό δεν ξαναέκανε καπάκι και έδωσε στην επανάσταση την ψυχή και το σώμα του.

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος αντιθέτως έκανε καπάκια σε όλη τη διάρκεια της επανάστασης. Ήξερε πολύ καλά ότι αυτό που έκανε ήταν προδοσία, αλλά συνέχιζε να το κάνει. Μετά τη νίκη του στο Χάνι της Γραβιάς ένιωθε πολύ ισχυρός με αποτέλεσμα να κάνει διάφορες συμφωνίες με τους Οθωμανούς. Είχε κριθεί πολλές φορές για τη δράση του αυτή και η απάντηση του ήταν «εγώ κάνω σχέσεις με τους Οθωμανούς και άρα καλό στην επανάσταση». Με την κατηγορία αυτήν της προδοσίας να τον βαραίνει, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος συνελήφθη, φυλακίστηκε στην Ακρόπολη και εν τέλει θανατώθηκε. Υπήρχε η εντύπωση ότι οι κατηγορίες ήταν ψευδείς. Δυστυχώς αποδείχτηκε μέσα από επιστολές ότι όχι μόνο έκανε καπάκια, αλλά είχε έρθει και σε συνεννόηση με τον Οθωμανό πασά της Χαλκίδας, ώστε να γίνει και ο ίδιος πασάς σε μια τεράστια έκταση.

Τα καπάκια φυσικά δεν περιορίζονταν μόνο στις δύο αυτές περιπτώσεις, ήταν ένα καθημερινό φαινόμενο. Ακόμα και μετά την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου, οι επιζήσαντες αρματολοί έτρεξαν να κάνουν καπάκια, για να μη χάσουν τα αρματολίκια τους.

Κρίνοντας αυτή τη διαδικασία 200 χρόνια μετά, φαίνεται αδιανόητο. Οι ήρωες μας να έκαναν συμφωνίες με τον εχθρό; Το 1821 όμως οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν γνωρίσει ελεύθερη Ελλάδα και συνεπώς έκαναν ό,τι θεωρούσαν σωστότερο, ώστε να επιβιώσουν ή και –γιατί όχι – να ανέβουν στην οθωμανική διοίκηση. Αυτό το παράδειγμα των καπακιών διδάσκει το εξής: δεν πρέπει να κρίνουμε την ιστορία με τα σημερινά δεδομένα, γιατί θα καταλήξουμε σε αναληθή και πιθανώς άδικα συμπεράσματα.

Πηγή εικόνας: tanea.gr