Γαρυφαλλιά, Καρολάιν, Ελένη, Σούζαν, Κατερίνα, Κωνσταντίνα και πολλές άλλες ανά τον κόσμο. Γυναίκες με διαφορετικά ονόματα και εθνικότητα, που τις συνδέει όμως κάτι φρικτό: η γυναικοκτονία.
Μόνο στην Ελλάδα το 2021, μόλις μέσα σε επτά μήνες, έξι γυναίκες δολοφονήθηκαν από άντρες, συντρόφους ή συζύγους τους. Πολλές φωνές περιγράφουν τα εγκλήματα αυτά με τον όρο γυναικοκτονία. Ωστόσο πολλά άτομα, ιδίως άνδρες, δεν αποδέχονται τον όρο και κάνουν λόγο για ανδροκτονία, βρεφοκτονία ή παιδοκτονία ανάλογα με το θύμα, θεωρώντας επιφανειακά ότι το ζήτημα είναι απλά ετυμολογικό.
Όμως, οι λόγοι για τους οποίους πρέπει να χρησιμοποιούμε τη λέξη αυτή είναι βαθύτεροι.
Ιστορικά
Η γυναικοκτονία καταγράφηκε σε βιβλία για πρώτη φορά το 1820. Στην Αγγλία το 1801 χρησιμοποιούταν περιγραφικά, για να υποδηλώσει «τη δολοφονία μιας γυναίκας». Το 1848 ο όρος δημοσιεύθηκε στο λεξικό νομικών όρων του Wharton’s. Η εγκληματολόγος Ντιάνα Ε.Χ. Ράσελ (Diana EH Russell) ήταν το πρώτο πρόσωπο που καθόρισε και διέδωσε αυτόν τον όρο στη σύγχρονη εποχή, το 1976. Ορίζει τη λέξη ως «τη δολοφονία γυναικών από άντρες, επειδή είναι γυναίκες». Παρόμοιο ορισμό αποδίδει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των φύλων
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την ισότητα των φύλων, ο γενικός ορισμός περιλαμβάνει δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους. Συγκεκριμένα:
- τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο,
- τον βασανισμό και τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα μισογυνισμού,
- τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως «εγκλήματα για λόγους τιμής»,
- τη στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων,
- τη δολοφονία γυναικών λόγω προίκας,
- τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών εξ’ αιτίας του σεξουαλικού προσανατολισμού τους και της ταυτότητας φύλου,
- τη δολοφονία αυτόχθονων γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους,
- βρεφοκτονία και εμβρυοκτονία βασισμένη στην επιλογή φύλου,
- περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων,
- κατηγορίες μαγείας
- περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με συμμορίες, το οργανωμένο έγκλημα, εμπόρους ναρκωτικών και την εμπορία γυναικών και κοριτσιών.
Νομικά μιλώντας δηλαδή, η γυναικοκτονία δεν είναι μια απλή λεκτική εξειδίκευση του όρου «ανθρωποκτονία», που θα μπορούσε να προστεθεί στο γράμμα του νόμου και να χρησιμοποιείται, όταν αόριστα το θύμα είναι γυναίκα. Η γυναικοκτονία ως νομικός όρος δεν θα εξειδικεύεται με τη χρήση ενός λεξικού, αλλά με βάση συνήθως τα κίνητρα του δράστη.
Απλουστευμένα, αν μία γυναίκα πέσει θύμα ληστείας και δολοφονηθεί από τον ληστή, επειδή φέρει αντίσταση στο να δώσει τα χρήματά της, δηλαδή μιλάμε για οικονομικά κίνητρα, αυτός θα τιμωρηθεί για ανθρωποκτονία. Αντιθέτως αν το ζήτημα φέρει χαρακτηριστικά που αφορούν την έμφυλη διαφορά και αποτελεί προσπάθεια υποταγής της γυναίκας στον δράστη, μιλάμε για γυναικοκτονία.
Η γυναικοκτονία φέρει στον τρόπο τέλεσης του εγκλήματος και στα κίνητρα που ωθούν τον δράστη το μίσος και την υποτίμηση της θηλυκότητας, της γυναικείας ύπαρξης.
Για να καταφέρει όμως κανείς να αναγνωρίζει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που συνιστούν την υπόσταση του εγκλήματος, χρειάζεται να αναγνωρίσει το πρόβλημα που λέγεται καταπίεση των γυναικών, να ανοίξει τα μάτια και να έχει ευήκοα ώτα απέναντι στα θύματα.
Ο πιο «εύκολος» τρόπος να το πράξει αυτό είναι να ρίξει μια ματιά στα ποσοστά που αφορούν την ενδοοικογενειακή βία. Σύμφωνα με φετινή έκθεση της ΕΛΑΣ, το 2019 το 82,5% των δραστών ήταν άνδρες και το 73% των θυμάτων ήταν γυναίκες.
Στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Νοέμβριο 2019, καταδεικνύουν πως 2.600 γυναίκες στην ΕΕ χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από ενδοοικογενειακή βία. Ευρωπαϊκά, το 82% των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας έχει θύματα τις γυναίκες. 1 στις 2 δολοφονίες γυναικών παγκοσμίως γίνεται από τους συζύγους/συντρόφους τους και 1 στις 3 γυναίκες και κορίτσια παγκοσμίως βιώνουν σωματική ή σεξουαλική βία κάποια στιγμή στη ζωή τους.
Ακόμα κι αν κατοχυρωθεί ο όρος νομικά, τι θα προσφέρει;
Είναι πολύ σημαντικό ολοένα και περισσότεροι ποινικοί κώδικες να προβλέψουν τις προϋποθέσεις της γυναικοκτονίας βάσει και των ιδιαίτερων δεδομένων που επικρατούν σε κάθε χώρα. Ο νομοθέτης θα προβλέψει την αντίστοιχη ποινή, η οποία εάν θέλουμε να έχει αποτέλεσμα πρέπει να είναι βαρύτερη της ανθρωποκτονίας, ώστε να μειωθεί το φαινόμενο της γυναικοκτονίας.
Ήδη σε διεθνές συμβατικό επίπεδο έχουν ληφθεί μέτρα για τη βία κατά των γυναικών, όπως για παράδειγμα στην Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, διότι το θέμα δεν είναι μόνο εθνικό. Πέρα λοιπόν από τον αγώνα για κατοχύρωση του όρου γυναικοκτονία, πρέπει να διεκδικήσουμε βαρύτατες ποινές για τους δράστες.
Τι μπορώ να κάνω, ώστε να βοηθήσω σε αυτή την προσπάθεια;
Καταρχάς οφείλουμε να συμπαραστεκόμαστε στα θύματα βίας πριν συμβεί το μοιραίο. Καλούμε την αστυνομία κι αν αυτή αδιαφορεί πιέζουμε να ασχοληθεί με το θέμα και όχι απλά να ρίξουν οι αστυνομικοί μια ματιά από το περιπολικό. Παροτρύνουμε το θύμα να καταγγείλει στο 100, στο αστυνομικό τμήμα ή στο 15900.
Παράλληλα αρχίζουμε μαζικά να χρησιμοποιούμε τον όρο γυναικοκτονία στις συζητήσεις μας και μπορούμε να παριστάμεθα σε σχετικές διαμαρτυρίες που διεκδικούν την νομοθέτηση. Ήδη τα περισσότερα μεγάλα δημοσιογραφικά μέσα ακόμα και στην Ελλάδα άρχισαν να μιλούν ανοικτά, περιγράφοντας σχετικά εγκλήματα ως γυναικοκτονίες.
Δεν είναι έγκλημα πάθους, δεν την σκότωσε γιατί την αγαπούσε. Ήρθε η ώρα να δούμε την αλήθεια κατάματα. Σίγουρα ο δρόμος ακόμα και για τους νομικούς δεν θα είναι ομαλός, καθώς πολλά θέματα παραμένουν ανοιχτά. Αλλά πρέπει να γίνει στον νόμο το πρώτο βήμα και σταδιακά στις συνειδήσεις μέσω της παιδείας και της οικογένειας, ώστε τα εγκλήματα που αφορούν το φύλο να εξαλειφθούν.
