Της εξωτερικής συνεργάτιδας, Σταυρούλας Παπανδρέου,
Το φθινόπωρο του 1981 το «Πολυτεχνείο» καθιερώθηκε στην Ελλάδα ως επέτειος. Άλλοι ένιωσαν ηθικά και πολιτικά δικαιωμένοι και άλλοι εξοργίστηκαν με την απόφαση αυτή, θεωρώντας πως η λαϊκή εξέγερση του ’73 δεν ήταν τίποτε άλλο από μια αναρχική ομάδα νέων, υποκινούμενη από πολιτικά συμφέροντα. Τι ήταν τελικά το «Πολυτεχνείο»; Πώς και γιατί φτάσαμε να μιλάμε για το εθνικής σημασίας αυτό γεγονός, για το οποίο ακόμη και σήμερα στις σχολικές αίθουσες δε γίνεται ιδιαίτερη ιστορική αναφορά, παρά μόνο μια συμβολική εορτή;
Η φοιτητική νεολαία και η εικόνα της ελληνικής κοινωνίας λίγο πριν το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών
Είναι γεγονός πως μετεμφυλιακά σημειώθηκε πρωτοφανής αύξηση του φοιτητικού πληθυσμού. Οι νέοι άρχισαν να συγκεντρώνονται στις πόλεις, να διψούν για μόρφωση, να οραματίζονται ένα καλύτερο αύριο. Πολυάριθμοι έγιναν οι φοιτητές ιδιαιτερα την περίοδο ’63 – ’65, επί Κυβερνήσεως Ενώσεως Κένρου, με μέντορά της τον Ευάγγελο Παπανούτσο, έναν από τους σπουδαιότερους Έλληνες φιλοσόφους, παιδαγωγούς και δοκιμιογράφους του 20ού αιώνα. Τότε ήταν που οι κοινωνικές διακρίσεις και ο μεσαιωνικός συντηρητισμός άρχισαν να μπαίνουν για λίγο στην άκρη.
Παρ’ όλα αυτά, η χώρα διακρινόταν από μια ευρύτερη μετεμφυλιακή κρίση. Αυτό ήταν που ουσιαστικά ευνόησε το πραξικόπημα και του έδωσε έδαφος να στεριώσει για 7 ολόκληρα χρόνια. Το πολιτικό χάος από το 1961 και μετά, καθώς και οι βραχύβιες κυβερνήσεις, δημιουργούσαν αίσθημα ανασφάλειας στο λαό. Η κρίσιμη εμπλοκή στην Κύπρο το ’65, η σχεδόν βέβαιη νίκη της Ενώσεως Κέντρου του Γεώργιου Παπανδρέου στις εκλογές του Μαΐου και ο φόβος για πιθανή επανάσταση από τους Λαμπράκηδες, κάτι που στην πραγματικότητα αποτέλεσε αστικό μύθο, στάθηκαν καλές αφορμές για το ξέσπασμα της Χούντας, η οποία αυτοπροσδιορίστηκε ως «εθνοσωτήριος επανάστασις».
Η ημέρα του πραξικοπήματος: η αρχή του τέλους της Δημοκρατίας και κάθε έννοιας ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Ήταν η 21η Απριλίου του 1967, όταν οι συνταγματάρχες κήρυξαν τη χώρα σε κατάσταση πολιορκίας και εφάρμοσαν το στρατιωτικό σχέδιο «Προμηθεύς». Η Βουλή διαλύθηκε. Όλες οι διατάξεις του Συντάγματος του 1952 αναφορικά με την ελευθερία της σκέψης, της έκφρασης και του Τύπου τέθηκαν σε αναστoλή. Ο Τύπος, καθώς και η προσωπική αλληλογραφία, υπέστησαν λογοκρισία. Οι τηλεφωνικές συνομιλίες ήταν υπό παρακολούθηση. Οι δημόσιες συναθροίσεις άνω των 5 ατόμων και συγκεντρώσεις σε εσωτερικούς χώρους απαγορεύτηκαν δια ροπάλου. Εντός 2 ημερών όλοι οι πολίτες υποχρεώθηκαν να παραδώσουν όχι μόνο τα όπλα, αλλά και τα τρόφιμα και τα είδη πρώτης ανάγκης που μπορει να φύλασσαν στις αποθήκες των κατοικιών τους. Η φιλοξενία φίλων και συγγενών από άλλες περιοχές ήταν δεδομένο ότι δεν επιτρεπόταν. Τουλάχιστον 3.000 αριστεροί και δημοκράτες φυλακίστηκαν και 8.000 εξορίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Το πρόσωπο της Χούντας
Από την 1η ημέρα της Δικτατορίας του Γεώργιου Παπαδόπουλου ξεκίνησαν συλλήψεις (πολλές από αυτές χωρίς ένταλμα και χωρίς αιτιολόγηση), δολοφονίες, εξορίες, βασανιστήρια κατά την κράτηση και ανάκριση. Τα κυριότερα από αυτά ήταν:
- Ξυλοδαρμός μέχρι αναισθησίας
- Φυλάκιση σε κελιά διαστάσεων τάφου
- Παρεμπόδιση στην ικανοποίηση βιολογικών αναγκών
- Συνεχής διακοπή ύπνου
- Σεξιστική βία
- Βιασμοί παρά φύσει με ηλεκτροσόκ (ανεξαρτήτως φύλου, ακόμη και σε εγκύους).
Οι πραξικοπηματίες, τόσο κατά τη διάρκεια της Χούντας, όσο και μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας αρνούνταν ότι προέβησαν ή επέτρεψαν οποιαδήποτε από τις άνωθεν ειδεχθείς πράξεις. Ωστόσο, τα σχόλια των εκπροσώπων της Χούντας έμοιαζαν αντιφατικά. Από τη μια υποστήριζαν ότι οι κρατούμενοι φροντίζονταν ευλαβικά και από την άλλη ο ίδιος ο Στυλιανός Παττακός είχε δηλώσει πως «οι πολιτικοί κρατούμενοι δεν είναι άνθρωποι αλλά ζώα».
Το δημοκρατικό έλλειμα και η παθητική στάση της ελληνικης κοινωνίας.
Η κατάσταση ήταν αρκετά ευνοϊκή για όσους ήταν φιλοχουντικοί και είχαν ασπαστεί την φασιστική ιδεολογία, για όσους συμμορφώνονταν με τις επιταγές της Χούντας και είχαν οικονομικά οφέλη από αυτήν. Οι υπόλοιποι από φόβο αποδέχτηκαν μια ζωή συμβιβασμού, ένα διαρκές «απαγορεύεται», που έπεφτε σαν ταφόπλακα για όλους. Ήταν η εποχή που ο άνθρωπος έτρεμε να μιλήσει ανοιχτά στο διπλανό του, φοβούμενος μήπως ήταν πράκτορας της Χούντας.
Ο ενεργός ρόλος των φοιτητών και το αίσθημα του εθνικού καθήκοντος
Επί Χούντας οι φοιτητικές εκλογές απαγορεύονταν και οι φοιτητες στρατολογούνταν υποχρεωτικά. Οι ίδιοι είδαν τους καθηγητές τους να συλλαμβάνονται, ήρθαν αντιμέτωποι με την παραβίαση του Πανεπιστημιακού ασύλου και τη χρήση βίας απέναντι στους ίδιους, αλλά και στους καθηγητές τους. Στα αμφιθέατρα κυκλοφορούσαν αστυνομικοί, καθώς και άνθρωποι της χούντας που παρουσιάζονταν ως φοιτητές.
Ο ενθουσιασμός και η μαχητικότητα των νέων φοιτητών, η αισιοδοξία τους για μια δικαιότερη και δημοκρατικότερη Ελλάδα, τους ωθούσαν σε έναν διαρκή αγώνα για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Το «Πολυτεχνείο»: μια αυθόρμητη ενέργεια.
Η φοιτητική νεολαία σε όλη τη χώρα συνιστούσε μια ξεχωριστή κοινωνική ομάδα που καθημερινά έδινε τις δικές της μάχες για την ελευθερία και τον Άνθρωπο. Προάγγελος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου υπήρξε η Νομική Σχολή Αθηνών, οι φοιτητές της οποίας έδωσαν δημόσιο όρκο μέσα στο κτήριο ότι ως φοιτητές, εν δυνάμει Νομικοί και θεματοφύλακες της Δικαιοσύνης θα αγωνιστούν μέχρι τελικής πτώσεως για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και την ανάκληση όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων.
Το 1973 διενεργείται το 2ο νοθευμένο δημοψήφισμα. Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος αναλαμβάνει μια πληθώρα αξιωμάτων. Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη ορκίζεται. Υποτιθέμενος στόχος… η φιλελευθεροποίηση. Απώτερος σκοπός.. η νομιμοποίηση της Χούντας.
Οι αντιδράσεις του λαού και ειδικά των φοιτητών συνεχίζονται. Στις 14 Νοεμβρίου πάνω από 300 άτομα ξεκίνησαν μια έντονη διαδήλωση. Φοιτητές της Νομικής προχώρησαν προς το Πολυτεχνείο και μπήκαν στο κτήριο παρά την αστυνόμευση. Φημολογείται ότι κάποιος ενημέρωσε τους φοιτητές ότι στο Πολυτεχνείο πραγματοποιούνται επεισόδια. Ωστόσο, αυτό δεν ίσχυε μεχρι να φτάσουν οι φοιτητές. Θα έλεγε κανεις δηλαδη πως όλα ξεκινησαν από μια παρεξήγηση. Το Πολυτεχνείο καταλήφθηκε από χιλιάδες άτομα. Οι φοιτητές δημιούργησαν έναν Ραδιοφωνικό Σταθμό από τον οποίο καλούσαν το λαό σε εξέγερση. Ο ραδιοφωνικός αυτός σταθμός καταφερε να μετατρέψει την ατομική προσπαθεια σε συλλογική. Το κύριο σύνθημα ήταν «ΨΩΜΙ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ». Αυτές οι 3 λέξεις ενσάρκωναν όλα εκείνα που στερήθηκε ο απλός κόσμος στα σκοτεινά χρόνια της Δικτατορίας. Παρακρατικοί πυροβολούσαν διαδηλωτές από την ταράτσα του κτηρίου του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Οι τραυματίες αμέτρητοι. Πολλοί κατέληξαν.
Τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου η μεταβατική κυβέρνηση έδωσε εντολή στα τανκς, ένα από τα οποία τελικά γκρέμισε την πύλη του Πολυτεχνείου, προτού περάσουν τα 10 λεπτά που είχαν δοθεί ως προθεσμία για την εγκατάλειψη του κτηρίου. Το άρμα, κατεδαφίζοντας την πόρτα, προκάλεσε καταστροφές, καθώς επίσης έλιωσε κυριολεκτικά τα πόδια της φοιτήτριας Πέπης Ρηγοπούλου. Οι στρατιωτικοί οδήγησαν τους φοιτητές έξω από το Πολυτεχνείο κι εκεί αστυνομικές δυνάμεις τους συνέλαβαν δια της βίας.
Αποτίμηση του Πολυτεχνείου
Είναι βέβαιο ότι η Χούντα δεν έπεσε με το «Πολυτεχνείο», αλλά μήνες αργότερα. Ωστόσο, η συνεισφορά της εξέγερσης των φοιτητών στο δρόμο προς τη δημοκρατία ήταν σημαντική, όχι μόνο συμβολικά, αλλά και πραγματικά. Μέσα από τις ενέργειές τους έδειξαν πως, όταν ο λαός της Δημοκρατίας είναι ενωμένος και κοιτάζει το φόβο του κατάματα, μπορεί να νικήσει. Το ζήτημα, όμως, δεν είναι αν θα αναδείξουμε την αγωνιστική γενιά του Πολυτεχνείου σε ήρωες. Εξάλλου οι ιδιοι οι αγωνιστές χρόνια αργότερα δήλωσαν σε συνεντεύξεις τους πως τότε δεν γνώριζαν αν οι βιαστικές επαναστατικές τους κινήσεις ήταν απόλυτα ορθές και ασφαλείς για τον ελληνικό λαό. Μάλιστα, ουδεμία σχέση είχαν οι αληθινοί αγωνιστές του Πολυτεχνείου με μέλη μετέπειτα εγκληματικων οργανώσεων, όπως η 17η Νοέμβρη.
Είναι λυπηρό, λοιπόν, όταν ακόμη και σήμερα ορισμένοι εκμεταλλεύονται την ιστορία του Πολυτεχνείου και κάθε χρόνο στην επέτειό του βρίσκουν αφορμή να ξεχυθούν στους δρόμους της Αθήνας, προκαλώντας φθορές και τραυματισμούς. Είναι λυπηρό, όταν η ημέρα αυτή δεν τιμάται όπως της πρέπει από όλον τον ελληνικό δημοκρατικό λαό. Κάθε χρόνο τη μέρα αυτή όλοι οι έχοντες δημοκρατικά φρονήματα και ανεξαρτήτως συγκεκριμένων κομματικών πεποιθήσεων και επιλογών, οφείλουμε να γιορτάζουμε ενωμένοι τη δημοκρατία. Οφείλουμε να έχουμε στο μυαλό μας και στις καρδιές μας το Πολυτεχνείο ως Εθνικό Σύμβολο, που αποτέλεσε ένα σημαντικό λιθαράκι στην αναβίωση της Δημοκρατίας.
Αυτό που μας διδασκει, ωστόσο, περίτρανα η Ιστορία μας είναι πως το Σύνταγμα τελικά, δικαίως συνιστά τον θεμελιώδη νόμο. Γιατί οι συνταγματικές αρχές που καταπατήθηκαν επί Δικτατορίας, είναι αυτές που διασφαλίζουν την ελευθερία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Οι αρχές αυτές συνιστούν έκφανση του κράτους δικαίου και κορωνίδα του δημοκρατικού πολιτεύματος, που χωρίς εκείνες η Δημοκρατία στηρίζεται σε σαθρά θεμέλια. Κι όταν αυτό συμβαίνει, η ανατροπή της καθίσταται εύκολη, με αποτέλεσμα την ευθεία καταπάτηση των δικαιωμάτων και τη διασάλευση του δημοσίου συμφέροντος. Εν ολίγοις, μόνο με Σύνταγμα και Δημοκρατία μπορούμε να κάνουμε λόγο για δικαιώματα, ισότητα, ελευθερία… για την προστασία του Ανθρώπου με Α κεφαλαίο!
«Η δημοκρατία δικαίω ουδέποτε κατελύθη»
