Ανάλυση του Οδυσσέα Γραμματικάκη,
Πάντα επιλέγω τις ημέρες του Πάσχα να δω ξανά την ταινία των Monty Pythons, «Η Ζωή του Μπράϊαν». Η ταινία-σταθμός, για πολλούς ίσως η σημαντικότερη κωμωδία που γυρίστηκε ποτέ, δείχνει την ζωή του νεαρού (μισού εβραίου-μισού Ρωμαίου) Μπράϊαν, που γεννήθηκε κατά τύχη την ίδια μέρα με τον Ιησού Χριστό και έτυχε να έχει πάνω-κάτω την ίδια μοίρα, χωρίς να το επιλέξει. Η βαθιά απόγνωση του λαού της Ιουδαίας να πιστέψει σε έναν σωτήρα και να απωλέσει κάθε ιδιότητα της ατομικότητας του, οδήγησαν τον νεαρό Μπράϊαν στην σταύρωση.
Με αυτά και με αυτά πρέπει να κατανοήσουμε ότι «Η Ζωή του Μπράϊαν» είναι μια σατιρική ταινία, για όλες τις πτυχές της ζωής. Η ταινία για την Εκκλησία θεωρείται βλάσφημη, αν και οι δημιουργοί της έχουν υποστηρίξει ότι ποτέ δεν είχαν στόχο να θίξουν την πίστη των ατόμων, αλλά να δημιουργήσουν μια παρωδία για την μοντέρνα οργάνωση της θρησκείας και όχι μια παρωδία για τον Θεό που πιστεύουν οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι. Είναι μια ταινία που έχει σκοπό να σε κάνει τον θεατή να γελάσει και να τον προβοκάρει. Από την οικογένεια, τον φεμινισμό, την θρησκεία, την πίστη μέχρι και την πολιτική σκηνή της Αγγλίας αλλά και την επαναστατική αριστερά. Και αυτό είναι το θέμα που θα ασχοληθεί το σημερινό κείμενο. Η «Ζωή του Μπράϊαν» και η αριστερά.
Στην υπό Ρωμαϊκή κατοχή Ιουδαία το 33 μ.Χ, ο Μπράϊαν θέλει να διώξει τους Ρωμαίους και να απελευθερώσει την χώρα του. Έτσι ο Μπράϊαν εντάσσεται σε μια επαναστατική ομάδα με το όνομα «Λαϊκό Μέτωπο Ιουδαίας» (People’s Front of Judea) που απεχθάνονται τους Ρωμαίους πάρα πολύ αλλά πιο πολύ απεχθάνονται το «Ιουδαϊκό Λαϊκό Μέτωπο» (Judean’s People Front), το οποίο το κατηγορούν για αποστασία και ότι διέσπασε το πάλαι δυναμικό επαναστατικό κίνημα της Ιουδαίας. Βεβαίως στην Ιουδαία δεν είναι μόνο δύο επαναστατικά κινήματα, αλλά τέσσερα. Εκτός των δύο προαναφερθέντων, στην Ιουδαία υπάρχει και το «Κίνημα για μια Ελεύθερη Γαλιλαία» αλλά και το “Judean Popular Front” . Την ίδια εποχή πάνω-κάτω, συγκεκριμένα το 1975 (τέσσερα χρόνια πριν κυκλοφορήσει η ταινία), διασπάται το Εργατικό Κόμμα, τρία χρόνια, το 1972 είχε ξαναδιασπαστεί, ενώ το 1981, δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας, το Εργατικό Κόμμα διασπάται ξανά.
Πέραν όμως των διασπάσεων στην Αγγλία, οι Monty Pythons ασχολούνται με την τραγική εξέλιξη των επαναστατικών κινημάτων και των κομμάτων της αριστεράς σε ένα διεθνές επίπεδο. Ένα από τα πρώτα και πιο ιστορικά κόμματα της Ευρώπης, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας (SPD), το οποίο ιδρύθηκε το 1863, αν και τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του η δράση του ήταν παράνομη, λόγω των αντι-σοσιαλιστικών νόμων, από το 1890 έγινε το μεγαλύτερο μαρξιστικό κόμμα στην Ευρώπη, οδηγώντας όμως αυτό το κόμμα που το 1912 πήρε το 34.8% των ψήφων, σε μια διάσπαση το 1917, όπου μέσα από αυτήν δημιουργήθηκαν δύο νέα κόμματα, το Κομμουνιστικό Κόμμα και το Ανεξάρτητο Σοσιαλιστικό. Πάντως η Επανάσταση που ήθελαν να φέρουν στην Γερμανία δεν πέτυχε, έτσι και η επανάσταση στην Ιουδαία. Η ιστορία επαναλαμβάνεται και στην Ισπανία την εποχή του εμφυλίου, όπου αναρχικοί και κομμουνιστές βρέθηκαν να αλληλοεξοντώνουν ο ένας τον άλλον τόσο κατά την διάρκεια του τριετούς εμφυλίου, όσο και κατά το «καλοκαίρι της αναρχίας» στην Βαρκελώνη.
Τι φταίει όμως για αυτήν την τάση που έχουν τόσο αριστερά κινήματα/κόμματα αλλά και αριστερές επαναστατικές ομάδες να διασπώνται;
Οι Monty Pythons με την βοήθεια του Φρόϋντ θεωρούν ότι φταίει ο «ναρκισσισμός των μικρών διαφορών», μια θεωρία που διατυπώθηκε από τον Φρόϋντ το 1918. Το είδος αυτό του ναρκισσισμού το συναντάμε σε μεγάλες ομάδες, συνήθως σε ομάδες ατόμων με κοινούς στόχους. Κατά τον Φρόϋντ, οι σχέσεις αυτές περιέχουν ένα ίζημα αντιπάθειας και εχθρικότητας, το οποίο δεν γίνεται αντιληπτό λόγω της απώθησης.
Ο ναρκισσισμός μικρών διαφορών εντοπίζεται ακόμα και στις σχέσεις αντιπάθειας Άγγλων-Σκωτσέζων, Γερμανών Νότου-Γερμανών Βορρά, αλλά ακόμα και στον διαχρονικό διωγμό των Εβραίων (όπως ο ίδιος ο Φρόϋντ προσπάθησε να εξηγήσει). Οι Monty Pythons δείχνουν στην «Ζωή του Μπραϊαν», πως τα κενά νοήματα, οι διαφιλονικίες, η προσπάθεια ιεράρχησης μέσα σε ένα επαναστατικό κίνημα που δεν έχει ξεκάθαρους στόχους (βλέπε την σκηνή «Τι κάνανε οι Ρωμαίοι για εμάς;»), φέρνει το κίνημα σε καθίζηση, παρήκμαση και εν τέλει διάσπαση.
Ως πολιτικός επιστήμων δεν θα μπορούσα να παραλείψω βέβαια και το θέμα «Εξουσία και Αριστερά». Ο σοσιαλισμός εμφανίστηκε ως μια απάντηση στο καπιταλιστικό σύστημα το οποίο άρχιζε να σταθεροποιείται κατά τον 19ο αιώνα. Η περιφρόνηση του σοσιαλισμού από την τότε αστική τάξη, οι αντικομουνιστικοί νόμοι που ίσχυαν σχεδόν σε όλη την Ευρώπη και εν τέλει η ιδεολογική ηγεμονία που κατάφερε να πετύχει ο καπιταλισμός, είναι μια ακόμη αιτία της διάσπασης των αριστερών κινημάτων.
Δηλαδή, η διαφοροποίηση ως προς την κατάληψη της εξουσίας μέσα στην αριστερά είναι άλλος ένας λόγος που φέρνει τα αριστερά κινήματα σε αμηχανία. Όσον αφορά τα αριστερά επαναστατικά κινήματα, τα οποία ήρθαν στην εξουσία, ο τρόπος διακυβέρνησης ήταν αυτό που έφερε διασπάσεις και διαφωνίες (από τον Στάλιν και τον Τρότσκι, μέχρι τον Φιντέλ Κάστρο και τον Τσέ Γκεβάρα).
Όπως λέει και ο ποιητής: «Όλα αλλάζουνε και όλα ίδια μένουν». Η ανικανότητα των κινημάτων που αντιτάσσονται σε αυτό τον «απάνθρωπο» καπιταλισμό να συμφωνήσουν σε ένα κοινό πλαίσιο για την μεταρρύθμιση αυτού του συστήματος, ένα πράγμα καταφέρνει, να ενδυναμώνει το παρόν οικονομικό/πολιτικό σύστημα και να το ωθεί σε πιο αυταρχικά μονοπάτια. Αντί, ίσως, να αναρωτιόμαστε «τι έκανε ο καπιταλισμός για εμάς», ας αναρωτηθούμε τι δεν έκανε, ας κοιτάξουμε τα νούμερα της φτώχειας, ας δούμε την κλιματική αλλαγή, την υποβάθμιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την όλο και πιο άπληστη πλευρά του οικονομικού συστήματος και ας ξεκινήσουμε να λέμε τα πράγματα με το όνομα τους: η επανάσταση αργεί, αλλά ποτέ δεν είναι αργά για να αλλάξουμε τον τρόπο λειτουργίας του παρόντος συστήματος.
