Οικονομική ασφάλεια ως αναφαίρετο δικαίωμα

Πριν μερικές εβδομάδες ο Guy Standing, καθηγητής και θεωρητικός εννοιών όπως το πρεκαριάτο και το βασικό εισόδημα, βρέθηκε στην Ελλάδα για να παρουσιάσει το βιβλίο «Βασικό Εισόδημα: Πως θα το επιτύχουμε».

Το ιδιόμορφο με αυτήν την εκδήλωση δεν είναι τόσο αυτή ως γεγονός, όσο το ότι λαμβάνει χώρα σε μία πολλαπλή συγκυρία για τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό. Συγκεκριμένα, η παράλληλη επικαιρότητα της εκδήλωσης αποτελείται από την αγωνία για την πρόοδο του εμβολιαστικού προγράμματος της χώρας, τη πάλη διανομέων και καταναλωτών της e-food για το εργασιακό καθεστώς αλλά και επανεμφάνιση φασιστικών πυρήνων στα λύκεια της Σταυρούπολης. Και αυτή η παραλληλία είναι ιδιαίτερη γιατί κορυφαίες στιγμές της επικαιρότητας συμπορεύτηκαν με τα επιχειρήματα του συγγραφέα.

Αρχικά, σε μία προσπάθεια διασάφησης των εννοιών που εισηγείται, ως πρεκαριάτο περιγράφει μία ανερχόμενη κοινωνική κατηγορία του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Αυτή η ταξική κατηγορία, που τα χαρακτηριστικά της βρίσκονται στο κενό ανάμεσα στον προλετάριο και τον άνεργο, εργάζεται με συνεχώς μεταβαλλόμενες και επισφαλείς συνθήκες. Μάλιστα, ένα βασικό στοιχείο διαφοροποίησης, εκτός της πλήρους λαστιχοποίησης του ωραρίου, είναι η ανασφάλεια του εργαζόμενου ως προς τη ταυτότητα του, καθώς η εργασία του διαρκώς αλλάζει και χάνει την όποια αίσθηση συνέχειας.

Υπό αυτό το πρίσμα, το βασικό εισόδημα αποτελεί τη πρόταση κοινωνικής πολιτικής του συγγραφέα για τον 21^ο αιώνα. Με δεδομένο ότι το πλειοψηφούν πρεκαριάτο αδυνατεί να συνδεθεί με τα εργασιακά κεκτημένα των περασμένων αιώνων, το βασικό εισόδημα ισοδυναμεί με τη μετατροπή της οικονομικής ασφάλειας σε ανθρώπινο δικαίωμα, ακριβώς για να επιλύσει το θεμελιώδες πρόβλημα της ανερχόμενης ταξικής κατηγορίας. Αναλυτικότερα, η λύση που προτείνει είναι ένα σταθερό ποσό σε πραγματικούς όρους για όλους τους ανθρώπους τους γης, με τη μορφή μερίσματος από τον συλλογικό πλούτο, για τη κάλυψη των βασικών αναγκών.

Οι πτυχές που αφορούν τη χρηματοδότηση, τη συνολική πολιτική ατζέντα και τη πρακτική εφαρμογή συγκαταλέγονται σε μία διεθνή ακαδημαϊκή και πολιτική συζήτηση που δεν γίνεται να αναπτυχθεί εδώ. Αυτό που θα επιχειρηθεί είναι να τονιστεί πως η σύμπλευση των βασικών επιχειρημάτων του συγγραφέα και της ελληνικής πραγματικότητας του τελευταίου μήνα, επιβάλλει μια ζωντανή συζήτηση για το βασικό εισόδημα.

Το θεμέλιο του βασικού εισοδήματος είναι η αναγνώριση του ως αναφαίρετο δικαίωμα. Αυτή η θέση προσκρούει σε ιδεολογικούς μηχανισμούς βαθιά ριζωμένους μέσα μας. Συνδέεται με παγιωμένες θέσεις περί ανυπαρξίας «δωρεάν γεύματος», αλλά και ενστικτώδεις θέσεις πως κάποιοι δεν το χρειάζονται, ενώ άλλοι δεν το αξίζουν. Και εδώ βρίσκεται η τομή. Η αίσθηση του συλλογικού ως αναπόφευκτη αρχή, η οποία μόνο καλύπτεται από την ατομικότητα, ποτέ δεν εγκατέλειψε τις ανθρώπινες κοινωνίες. Η άποψη, δηλαδή, πως αν οποιοσδήποτε από εμάς δεν έχει αρκετή ασφάλεια, τότε κανένας μας δεν μπορεί να νιώθει ασφαλής.

Η πανδημία του covid και η συλλογική ανάγκη εμβολιασμού θύμισε στις κοινότητες αυτήν την απαράβατη αρχή. Οι κοινωνικές ασθένειες δεν ξεφεύγουν από αυτήν την οπτική. Μπορεί να καλύπτουμε τη συλλογική μας ανασφάλεια με καταστολή, φυλακές, νόμους και τάξη, αλλά αυτή η συλλογική ανασφάλεια έχει αιτία. Και αυτή βρίσκεται στους ανθρώπους που έχουν αφεθεί αβοήθητοι στην ανασφάλεια τους. Το βασικό εισόδημα έρχεται μόνο σαν βάση μιας προοδευτικής λύσης τέτοιων δεινών.

Το δεύτερο επιχείρημα βρίσκει τον κατοπτρισμό του στη καθημερινότητα μέσω των αντιδράσεων των εργαζομένων της e-food. Ο συγγραφέας παρουσιάζει το βασικό εισόδημα ως μια τομή στην σύγχρονη μεταστροφή του καπιταλισμού. Οι διεκδικήσεις του 19^ου και 20^ου αιώνα από πλευράς της εργατικής τάξης εστίαζαν σε ένα κοινωνικό κράτος προσανατολισμένο στη δημιουργία καλών θέσεων εργασίας για το προλεταριάτο. Το δικαίωμα στην εργασία και η σχέση ανάμεσα σε κέρδη και μισθούς αποτελούσαν τον πυρήνα της κοινωνικής σύγκρουσης.

Ωστόσο, η εξέλιξη του καπιταλισμού τον 21^ο αιώνα, σύμφωνα με τον Guy Standing, μετασχηματίζει την παραδοσιακή δομή της πάλης. Η άνοδος του πρεκαριάτου ισοδυναμεί με την μονιμοποίηση ανασφαλών επαγγελμάτων που αποστερούν από τους εργαζόμενους τον έλεγχο του χρόνου, της ζωής και της ταυτότητας τους. Η μάχη για «σίγουρα» επαγγέλματα και μισθούς την εποχή του πρεκαριάτου ίσως υπόσχεται μόνο μονιμοποιημένη ανασφάλεια.

Ως εκ τούτου, προτείνει πως η πραγματική πάλη βρίσκεται στον μετασχηματισμό του μοντέλου αναδιανομής. Το βασικό εισόδημα είναι μόνο η βάση μιας ευρύτερης πολιτικής ατζέντας, καθώς προασπίζει και προωθεί τις συλλογικές κατακτήσεις παιδείας, υγείας, προστασίας δικαιωμάτων και χρόνου, αλλά και επαναφέρει τη συλλογική αντίληψη «των κοινών» από τα οποία κάθε ένας δικαιούται ένα μέρισμα.

Τέλος, ο εκφασισμός, όπως εκφράστηκε και στα λύκεια της Σταυρούπολης, είναι φαινόμενο στενά συνυφασμένο με τη πρεκαριατοποίηση ειδικά νέων ανθρώπων. Η ανασφάλεια και η απώλεια ταυτότητας επιτρέπει στην ακροδεξιά να παρεισφρέει στους κοινωνικούς χώρους των νέων και επενδύοντας στην αντίληψη του «δεν φτάνει για όλους», να τους στρέφει ενάντια στους πλέον επισφαλείς συμπολίτες τους. Και αυτό είναι και το πραγματικό στοίχημα. Θα προλάβουν οι προοδευτικές δυνάμεις να διαμορφώσουν μία δίκαιη κοινωνική ατζέντα προτού επικρατήσουν τα πιο σκοτεινά ανθρώπινα ένστικτα;