Ανάμεσα στις μεγαλύτερες απολαύσεις αυτής της ζωής, πολλοί συμπεριλαμβάνουν τον ύπνο. Σοβαρά τώρα, δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην αναπολεί το αναπαυτικό του κρεβάτι κατά τη διάρκεια μιας κουραστικής μέρα ή να μην θέλει απεγνωσμένα να κλείσει τα μάτια του, έστω για λίγο, όταν έχει αρχίσει να εξαντλείται. Τι είναι, όμως, αυτό που κάνει τον ύπνο τόσο σημαντικό και φυσικά απαραίτητο; Πρόκειται για μία συνήθεια που απλώς μεταβιβάστηκε αναλλοίωτη από γενιά σε γενιά ή για μία ζωτικής σημασίας βιολογική διαδικασία που συμβαίνει σε όλα τα θηλαστικά;
Ο ύπνος ορίζεται ως μία κατάσταση ακινησίας με σημαντικά μειωμένη ανταπόκριση στα περιβάλλοντα ερεθίσματα, που μπορεί, όμως, άμεσα να αντιστραφεί. Σύμφωνα με την Υπόθεση Συναπτικής Ομοιόστασης (the synaptic homeostasis hypothesis), ο ύπνος επηρεάζει τον βαθμό της επιρροής που ασκεί η πυροδότηση ενός νευρώνα σε έναν άλλον (synaptic weight), δηλαδή επηρεάζει τη δύναμη της σύνδεσης δύο νευρώνων του εγκεφάλου μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζεται πως αυτή η σύνδεση αυξάνεται όσο είμαστε ξύπνιοι και κορυφώνεται λίγο πριν κοιμηθούμε. Έτσι, κατά τη διάρκεια του ύπνου, η σύνδεση μειώνεται σε ένα βασικό επίπεδο, διατηρώντας την ομοιόσταση και επιτρέποντας στον εγκέφαλο να εξοικονομεί ενέργεια, να αποφύγει κάποιο είδος υπερφόρτωσης (ή αλλιώς υπερθέρμανσης λόγω υπερλειτουργίας).
Η εγκεφαλική δραστηριότητα, ωστόσο, δεν σταματά κατά τη διάρκεια του ύπνου. Ο ύπνος, γενικά, χωρίζεται σε 5 διακριτά στάδια. Ένα από αυτά, είναι γνωστό ως φάση REM (Rapid Eye Movement), ενώ τα υπόλοιπα αναφέρονται απλώς ως στάδια 1,2,3 και 4 και μαζί, αποτελούν τη φάση NREM (non-REM).
Σύμφωνα με τους ειδικούς, ένας πλήρης κύκλος ύπνου (stages 1-5) διαρκεί 90 – 100 λεπτά. Κατά τη διάρκεια της φάσης REM, ο ύπνος συνδέεται με ζωντανά όνειρα, γεγονός που υποδεικνύει ότι ο εγκέφαλος είναι ενεργός, ενώ παράλληλα οι αισθητηριακοί υποδοχείς είναι απενεργοποιημένοι. Κατά τη διάρκεια της φάσης ΝREM, ο ύπνος χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ονείρων και την πλήρη απώλεια συνείδησης, ενώ κάποιες περιοχές του εγκεφάλου εξακολουθούν να είναι ενεργές.
Η ανακάλυψη αυτή υποδεικνύει πως ο ύπνος είναι μια διαδικασία «επανοργάνωσης» παρά προσωρινής διακοπής της εγκεφαλικής δραστηριότητας. Αξίζει να αναφερθεί πως ο κύκλος εναλλαγής των φάσεων REM & NREM παρατηρείται σχεδόν σε όλα τα θηλαστικά, αποδεικνύοντας πως ο ύπνος επιτελεί μια καθολικά σημαντική λειτουργία. Ωστόσο, η διάρκεια αλλά και η «φύση» του ύπνου διαφέρουν ποιοτικά ανάμεσα στα θηλαστικά, ακόμα και μεταξύ δύο ανθρώπων, καθώς ο ύπνος επηρεάζεται τόσο από γενετικούς όσο και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Ο ύπνος είναι μια αρκετά περίπλοκη βιολογική διαδικασία και ρυθμίζεται από τον κιρκαδικό ρυθμό, ένα εσωτερικό ρολόι, το οποίο προσαρμόζεται στο τοπικό περιβάλλον και επηρεάζεται από εξωγενείς παράγοντες όπως το φως της μέρας. Η ρυθμικότητά του είναι σημαντική για τη ρύθμιση και το συντονισμό εσωτερικών μεταβολικών διεργασιών. Το κιρκαδικό ρολόι εντοπίζεται στον υπερχιασματικό πυρήνα του υποθαλάμου, το μέρος του εγκεφάλου που ρυθμίζει ορμόνες όπως η μελατονίνη, που προκαλεί υπνηλία.
Η επιθυμία «να πέσω για ύπνο» πυροδοτείται από το νευροδιαβιβαστή αδενοσίνη που συσσωρεύεται, κατά τη διάρκεια της μέρας και προκαλεί, το βράδυ, το αίσθημα της υπνηλίας. Ο νευροδιαβιβαστής αυτός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την τριφωσφορική αδενοσίνη (ATP), το ενεργειακό νόμισμα των κυττάρων, καθώς χρησιμοποιείται για την αποθήκευση ενέργειας και ως καύσιμο στις βιολογικές αντιδράσεις με πολλούς τρόπους.
Λαμβάνοντας τον απαιτούμενο ύπνο και ξεκούραση, βελτιώνεται η προσοχή και μειώνεται το στρες. Επιπλέον, θεωρείται πως ο ύπνος επηρεάζει θετικά και τη μνήμη και πιο συγκεκριμένα, τη διαδικασία ενοποίησης της μνήμης κατά την οποία αποθηκεύονται και ανακαλούνται πληροφορίες που αποκτήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, εξωτερικά ερεθίσματα εντοπίζονται από τους διάφορους αισθητήριους υποδοχείς και οι πληροφορίες στέλνονται διαμέσου του θαλάμου στα διάφορα μέρη του εγκεφαλικού φλοιού που στη συνέχεια, επεξεργάζονται και κωδικοποιούν τις συγκεκριμένες πληροφορίες.
Κατά τη διάρκεια του ύπνου, λοιπόν, ο εγκέφαλος βρίσκεται σε μία βέλτιστη κατάσταση, ευνοϊκή για την ενοποίηση και τη σταθεροποίηση των πληροφοριών σε μακροχρόνια μνήμη. Έτσι, οι μνήμες ενισχύονται και ενσωματώνονται στις ήδη υπάρχουσες στον εγκέφαλο. Μια ακόμα ενδιαφέρουσα λειτουργία του ύπνου είναι η απομάκρυνση των απορριμμάτων από τον εγκέφαλο. Κατά τη διάρκεια, λοιπόν, ο εγκέφαλος αφαιρεί τις τοξίνες που συσσωρεύονται την υπόλοιπη μέρα με τη βοήθεια του γλεμφικού συστήματος, το οποίο είναι πιο δραστήριο κατά τον ύπνο.
Συνοψίζοντας, ο ύπνος διαδραματίζει ζωτικής σημασίας ρόλο στην καθημερινότητα του ανθρώπου καθώς επηρεάζει πολλαπλές πλευρές του οργανισμού του, κυρίως τον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα. Η έλλειψη ύπνου συνδέεται με ποικίλες ασθένειες όπως το Alzheimer, τη παχυσαρκία, καρδιακές παθήσεις, ανοσοεπάρκεια ακόμα και με τροχαία ατυχήματα, αλλαγές στη διάθεση και μειωμένη γνωστική απόδοση.
Επομένως, η ψυχική και η σωματική υγεία του ανθρώπου διακυβεύονται σε μεγάλο βαθμό, όταν δεν κοιμάται σωστά και για αυτό, πρέπει ο καλός ύπνος να αποτελεί μία από τις προτεραιότητες στην καθημερινότητα του ανθρώπου στα πλαίσια του «αγαπώ και φροντίζω τον εαυτό μου».
Βιβλιογραφία:
- Alhola, P., & Polo-Kantola, P. (2007). Sleep deprivation: Impact on cognitive performance. Neuropsychiatric Disease and Treatment , 3 (5), 553–567.
- Rasch, B., & Born, J. (2013). About Sleep’s Role in Memory. Physiological Reviews , 93 (2), 681–766.
- Tononi G, Cirelli C. Sleep function and synaptic homeostasis. Sleep Medicine Reviews. 2006; 10(1016): 49-62.
