Δεν θα μπορούσε να κλείσει καλύτερα το έτος 2021 με την εμφάνιση ενός νέου στελέχους του COVID-19 και την επανεμφάνιση ενός ενδεχόμενου lockdown. Το νέο στέλεχος Omicron εμφανίστηκε πρώτη φορά το Νοέμβρη του 2021. Ως τώρα, έχει εντοπισθεί σε πάνω από 60 χώρες, ραγδαία εξάπλωση θα έλεγε κανείς.
Το στέλεχος Omicron, λόγω της μεταδοτικότητας του και των μεταλλάξεων που φέρει, έχει χαρακτηριστεί από τον ΠΟΥ ως στέλεχος ανησυχίας (variant of concern, VOC).
Από το Γενάρη του 2021, πολλά νέα στελέχη έχουν εμφανιστεί και έχουν επικρατήσει σε διάφορες χώρες. Η εμφάνιση αυτών (Alpha, Beta, Gamma, και Delta) ήταν υπεύθυνη για τα νέα κύματα της πανδημίας σε όλο τον κόσμο. Το στέλεχος delta, μάλιστα, παρουσιάζει την υψηλότερη ως τώρα μεταδοτικότητα, το υψηλότερο ιικό φορτίο, ενώ έχουν σημειωθεί περιπτώσεις επαναμόλυνσης. Επειδή, ακριβώς μπορεί και «ξεγελά» το ανοσοποιητικό, επικράτησε γρήγορα παγκοσμίως. Η εμφάνιση του στελέχους Omicron δημιούργησε εκ νέου προβληματισμούς σχετικά με την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, τη χορήγηση αναμνηστικής δόσης αλλά και την εφαρμογή δρακόντειων μέτρων.
Οι RNA ιοί είναι γνωστοί για τα υψηλά ποσοστά της γενετικής ποικιλομορφίας τους προκειμένου να προσαρμοστούν σε συνεχόμενες περιβαλλοντικές αλλαγές. Η μειωμένη γενετική σταθερότητα, η μικρή διάρκεια αναπαραγωγής (εντός των κυττάρων ξενιστών) σε συνδυασμό με το υψηλό ποσοστό μεταλλάξεων οδηγούν σε επικίνδυνα φαινόμενα αρμοστικότητας (ρυθμοί με τους οποίους ένας γονότυπος αυξάνει την παρουσία του σε ένα συγκεκριμένο πληθυσμό) επιτρέποντας, έτσι, στον ιό να αναπτύξει ανθεκτικότητα και να «ξεφεύγει» από το ανοσοποιητικό του ξενιστή. Ο SARS-CoV-2 συνεχίζει να εξαπλώνεται και να εξελίσσεται σε νέα στελέχη, καθένα από τα οποία εμφανίζει διαφορετικές ιδιότητες όσον αφορά τη μεταδοτικότητα, τη σοβαρότητα της νόσου που προκαλεί, την απόκριση σε μία αντιική θεραπεία
Αναλύοντας, τώρα, το γονιδίωμα του στελέχους Omicron, εντοπίστηκαν πάνω από 30 μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη ακίδα, στην οποία έχουν βασιστεί τα εμβόλια. Αυτό, ουσιαστικά, σημαίνει πως το νέο στέλεχος έχει μερική αλλά όχι πλήρη ανθεκτικότητα στην προϋπάρχουσα ανοσία. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα των εμβολίων καθορίζεται από τη δυνατότητα πρόσδεσης των επαγώμενων αντισωμάτων στην πρωτεΐνη αυτή, γεγονός που εμποδίζει τον ιό να εισέλθει στα κύτταρα ενώ παράλληλα τα Τ-κύτταρα επιτίθενται στα μολυσμένα. Ταυτόχρονα συμβάλλουν και στην παραγωγή αντισωμάτων.
Το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου παράγει ένα σημαντικό αριθμό αντισωμάτων που στοχεύουν, εκλεκτικά, συγκεκριμένα τμήματα της πρωτεΐνης ακίδας. Επομένως, εάν ένα τμήμα της αλλάξει, ένα εμβόλιο εξακολουθεί να είναι αποτελεσματικό και συνεπώς απαραίτητο.
Οι ερευνητές, υποπτεύονται, δυστυχώς, πως οι 30 μεταλλάξεις θα επηρεάσουν την πρόσδεση των αντισωμάτων καθώς η νέα εκδοχή, φαίνεται να φέρει αλλαγές σε όλα τα σημεία «αναγνώρισης» του αντιγόνου από το ανοσοποιητικό. Για αυτό, η αποτελεσματικότητα (δηλαδή η επαγώμενη ανοσία), πιστεύεται να είναι σημαντικά χαμηλότερη για το συγκεκριμένο στέλεχος. Ορισμένες κλινικές μελέτες έδειξαν πως η προστασία των δύο εμβολίων μετά τους έξι μήνες θα είναι λιγότερη από 10% για το νέο στέλεχος, συγκριτικά με το 40% για το στέλεχος delta.
Αυτό, σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει πως τα εμβόλια είναι για «πέταμα». Προφανώς, η ανοσία που προσφέρουν αποτρέπει την εμφάνιση σοβαρής νόσου. Έχει φανεί πως η χορήγηση αναμνηστικής (τρίτης) δόσης ενός mRNA COVID-19 εμβολίου αντισταθμίζει την εξασθένιση της ανοσίας και μειώνει την πιθανότητα βαριάς νοσηλείας.
Ιδιαίτερα παρήγορη και ελπιδοφόρα είναι η εκτίμηση των ειδικών κατά την οποία τα άτομα που μολύνθηκα από το στέλεχος Οmicron ήταν 15-50% λιγότερο πιθανό να εισαχθούν στο νοσοκομείο γενικά και 40 – 45% λιγότερο πιθανό να επισκεφτούν το νοσοκομείο για την αντιμετώπιση βαριών συμπτωμάτων, συγκριτικά με άτομα που μολύνθηκαν με το προηγούμενο στέλεχος delta.
Εννοείται πως τα σημαντικότερα μέτρα πρόληψης και προστασίας της δημόσιας υγείας παραμένουν: η χρήση μάσκας, το εντατικό πλύσιμο των χεριών, το γνωστό social distancing (που φυσικά περιλαμβάνει την αποφυγή συνωστισμού) και το καλύτερο όλων, ο εμβολιασμός.
Επιτυγχάνοντας τον εμβολιασμό των περιοχών υψηλού κινδύνου (και συνεπώς υψηλής προτεραιότητας) όπου οι πιθανότητες μόλυνσης είναι πάρα πολύ υψηλές, μπορεί να μειωθεί η συνεχής εμφάνιση νέων στελεχών. Η άνιση πρόσβαση σε εμβόλια πιθανώς να έχει συνεισφέρει στην εξέλιξη νέων στελεχών με υψηλή μεταδοτικότητα οι οποίες, σε εύθετο χρόνο και επειδή ακριβώς φέρουν πολλαπλές μεταλλάξεις, μπορούν να διαιωνίσουν το φαύλο κύκλο της πανδημίας, κοστίζοντας τη ζωή σε δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Σημαντικό ποσοστό των κατοίκων των πιο ευάλωτων χωρών παραμένει ανεμβολίαστο και βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού. Όσο ο ιός συνεχίζει να εξαπλώνεται σε κάθε γωνιά της γης, όλο και περισσότερα νέα στελέχη θα εμφανίζονται και η επιστροφή στην κανονικότητα και η ανακούφιση της παγκόσμιας οικονομίας, θα μοιάζουν με μη ρεαλιστικά σενάρια.
Οι πλούσιες χώρες σπεύδουν να χορηγήσουν περισσότερα ενισχυτικά εμβόλια, μία κίνηση που επιδεινώνει την παγκόσμια ανισότητα όσον αφορά την πρόσβαση σε αυτά. Κατά τους ειδικούς της υγείας, η εμφάνιση και η ραγδαία εξάπλωση της Omicron αποτελεί συνέπεια αυτής της ασυδοσίας.
Βιβλιογραφία:
- Christie B. Covid-19: Early studies give hope omicron is milder than other variants. BMJ. 2021
- Khan NA, Al-Thani H, El-Menyar A. The emergence of new SARS-CoV-2 variant (Omicron) and increasing calls for COVID-19 vaccine boosters-The debate continues. Travel Med Infect Dis. 2021
- Gao S-J, Guo H, Luo G. Omicron variant (B.1.1.529) of SARS-CoV-2, a global urgent public health alert! Journal of Medical Virology. 2021.
- Gong SY, Chatterjee D, Richard J, et al. Contribution of single mutations to selected SARS-CoV-2 emerging variants spike antigenicity. 2021
