Στις 27 Σεπτεμβρίου 2020 ο πόλεμος στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν ξεκινάει για άλλη μια φορά, όμως αρκετά διαφορετική από τις προηγούμενες. Η συγκεκριμένη σύγκρουση άλλαξε τα γεωπολιτικά δεδομένα της περιοχής, παρουσίασε έμπρακτα ένα νέο τρόπο πολέμου και έδωσε την πολυπόθητη νίκη στους Αζέρους. Στο Γερεβάν η ήττα και η μετέπειτα παράδοση εδαφών της Δημοκρατίας του Αρτσάχ στους Αζέρους έφερε έντονες πολιτικές αναταραχές. Ο πόλεμος αυτός κράτησε δύο μήνες και δέκα ημέρες, μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα έγιναν αρκετές προσπάθειες για την επίτευξη κάποιας εκεχειρίας ανάμεσα στις δύο πλευρές, αλλά χωρίς επιτυχία. Το Μπακού με τη στήριξη της Άγκυρας είδε για πρώτη φορά τις ένοπλες δυνάμεις του να ανακαταλαμβάνουν σημαντικές περιοχές παρά τις μεγάλες απώλειες. Αυτό έκανε την ηγεσία των Αζέρων να μην αποδεχτεί τις προτάσεις για ειρήνη, αφού γνώριζε πως είχε το πάνω χέρι στο έδαφος και ο πόλεμος φθοράς έδινε αποτελέσματα.
Το τέλος είναι γνωστό. Με την υπογραφή συμφωνίας στις 10 Νοεμβρίου 2020, ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν, και ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, αποφασίζουν τη λήξη των εχθροπραξιών και την παρουσία ενός χρονοδιαγράμματος παραχώρησης εδαφών από την πλευρά των Αρμενίων στους Αζέρους. Ας δούμε με μια χρονολογική σειρά τα γεγονότα της σύρραξης και πώς είναι η κατάσταση τη δεδομένη στιγμή.
Η αρχή του πολέμου
Τα ξημερώματα στις 27 Σεπτεμβρίου εμφανίζονται οι πρώτες αναφορές για ανάφλεξη στην συνοριακή γραμμή επαφής της αυτόνομης Δημοκρατίας του Αρτσάχ με το Αζερμπαϊτζάν. Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν, και ο πρόεδρος του Αρτσάχ, Αραγίκ Χαρουτγιουνιάν, καλούν σε γενική επιστράτευση τον ανδρικό πληθυσμό και ανακοινώνουν την έναρξη ισχύος στρατιωτικού νόμου. Από την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν μπαίνει σε ισχύ στρατιωτικός νόμος, αλλά γίνεται μερική επιστράτευση. Το Μπακού κατηγόρησε την Αρμενία πως ξεκίνησε τον πόλεμο με βολές πυροβολικού σε όλη την γραμμή επαφής με το Αζερμπαϊτζάν κατά στρατιωτικών και πολιτικών στόχων. Από την πλευρά του το Γερεβάν κατηγορεί τους Αζέρους πως αυτοί ξεκίνησαν την επίθεση και πως το σχέδιο ήταν προμελετημένο, κάτι με το οποίο συμφωνούν και οι περισσότεροι αναλυτές της σύγκρουσης. Από την πρώτη ημέρα της σύγκρουσης το υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε την ανακατάληψη αρκετών χωριών.
Η αρχή του πολέμου σημαδεύτηκε από την επίθεση, αζέρικων, τεθωρακισμένων μονάδων στα βόρεια και νότια του μετώπου που, παρότι έσπρωξαν τις αρμένικες δυνάμεις από την πρώτη γραμμή, τελικά καθηλώθηκαν και δέχτηκαν μεγάλες απώλειες. Στις 29 Σεπτεμβρίου το υπουργείο Άμυνας της Αρμενίας ανακοίνωσε πως ένα τουρκικό F-16, που απογειώθηκε από αζέρικο αεροδρόμιο, κατέρριψε ένα αρμένικο Su-25. Η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν αρνήθηκαν τις κατηγορίες και οι Αρμένιοι δημοσίευσαν φωτογραφίες από το σημείο πτώσης του αεροσκάφους.
Η προπαγάνδα και η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
Τις επόμενες ημέρες και οι δυο πλευρές έβγαζαν ανακοινώσεις για επιτυχίες στο έδαφος, χωρίς όμως να υπάρχουν στοιχεία που να επιβεβαιώνουν εύκολα τις δηλώσεις τους. Κάθε ανακοίνωση για ανακατάληψη εδαφών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ από το Μπακού ακολουθούσε η αμφισβήτηση από την αρμένικη πλευρά. Αρκετά βίντεο κυκλοφορούσαν στα social media και γενικά υπήρξε μεγάλη παραπληροφόρηση του κοινού, αυτό εξυπηρετούσε στο έπακρο την προπαγάνδα των αντιμαχόμενων πλευρών. Το νέο είδος πολέμου που παρουσίασε το Αζερμπαϊτζάν με την χρήση καταγεγραμμένων χτυπημάτων σε βίντεο από drones σίγουρα βοήθησε αρκετά την αζέρικη προπαγάνδα. Από την πλευρά τους οι αρμενικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τις μεγάλες υλικές απώλειες των αζέρικών, τεθωρακισμένων μονάδων και σχηματισμών για προπαγανδιστικούς λόγους, παρότι λόγω έλλειψης μη επανδρωμένων αεροσκαφών τα περισσότερα βίντεο που δημοσίευσε το Υπουργείο Άμυνας ήταν από το έδαφος. Γενικά, σε όλη την διάρκεια της σύγκρουσης, η αρμένικη πλευρά έβγαζε συνεχόμενες ανακοινώσεις για τον αριθμό των απώλειών της. Αυτοί οι αριθμοί, βέβαια, έχουν αμφισβητηθεί από αρκετούς αναλυτές. Το Μπακού κράτησε κρυφό τον αριθμό των απωλειών του, για να μη ρίξει το φιλοπολεμικό αφήγημα στο εσωτερικό του.
Στιγμιότυπο όπου αζέρικο drone χτυπά αρμένικους στόχους
Η χρήση νέων τακτικών από το Αζερμπαϊτζάν
Η χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAV), σε συνεργασία με δυνάμεις πυροβολικού και ειδικών μονάδων πεζικού, έδωσε το προβάδισμα στους Αζέρους. Τα αζέρικα, μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τουρκικής και ισραηλινής κατασκευής, πετούσαν πάνω από τις οχυρωμένες αρμενικές δυνάμεις με τέσσερις στόχους: τη συνεχόμενη παρακολούθηση και καταγραφή των κινήσεων του εχθρού, τη διενέργεια χτυπημάτων ακριβείας στις γραμμές ανεφοδιασμού και σε σημαντικούς στόχους στα μετόπισθεν των Αρμενίων, την παροχή συντεταγμένων στο πυροβολικό για βολές στις οχυρώσεις του Αρτσάχ και τέλος, την καταγραφή σε βίντεο των επιτυχιών αυτών για προπαγανδιστική χρήση.
Η συνέχιση των συγκρούσεων
Μέσα στον Οκτώβριο έγινε αντιληπτό πως οι αζέρικες δυνάμεις είχαν στρέψει την προσοχή τους στο νότιο μέτωπο, μιας και ήταν λιγότερο ορεινό. Εκεί η επίθεση σημείωσε μεγαλύτερη πρόοδο, με όλο και περισσότερες περιοχές να περνούν υπό τον έλεγχο του Μπακού. Ο στρατός των Αζέρων συνέχισε να βομβαρδίζει την πρωτεύουσα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Στεπανακέρτ, και άλλα σημεία με άμαχο πληθυσμό. Σε αντίποινα το Αζερμπαϊτζάν δέχτηκε επιθέσεις με πυραύλους και ρουκέτες από τις δυνάμεις της Αρμενίας και του Αρτσάχ μέσα στο έδαφός του, χτυπήθηκαν αρκετοί πολιτικοί στόχοι και σκοτώθηκαν άμαχοι στις πόλεις Μπεηλαγκάν, Μπαρντά, Ταρτάρ, Γκοράνμποϊ, Φουζούλι και Γκάντζα. Με την εμφάνιση των πρώτων βίντεο η διεθνής κοινότητα καταδίκασε αυτές τις επιθέσεις σε κατοικήσιμες περιοχές, αλλά η αρμενική πλευρά αρνήθηκε πως στόχευε αμάχους. Υπήρξαν κατηγορίες από την Διεθνή Αμνηστία πως και οι δυο πλευρές χρησιμοποίησαν πυρομαχικά διασποράς κατά αμάχων. Εδώ να αναφερθεί πως και τα δυο κράτη δεν έχουν υπογράψει την Σύμβαση για τη μη χρήση πυρομαχικών διασποράς. Κατά τη διάρκεια των μαχών έγιναν τρεις προσπάθειες από τη Ρωσία στις 10 Οκτωβρίου, τη Γαλλία στις 17-18 Οκτωβρίου και τις Ηνωμένες Πολιτείες στις 26 Οκτωβρίου για την επίτευξη κάποιας εκεχειρίας. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες, όμως, δεν έφεραν κάποιο πρακτικό αποτέλεσμα, αφού κάθε φορά η ανταλλαγή πυρών σε κάποιο σημείο του μετώπου ακύρωνε τη συνολική προσπάθεια.
Η αργή αλλά σταθερή προέλαση των Αζέρων συνεχίστηκε κανονικά και μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου κατάφεραν να ανακαταλάβουν ολόκληρη τη συνοριακή γραμμή μεταξύ Ναγκόρνο – Καραμπάχ και Ιράν. Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων οι ιρανικές, ένοπλες δυνάμεις είχαν οχυρωθεί σε κοντινή απόσταση, για να αποτρέψουν χτυπήματα μέσα στο έδαφός τους απο τους αντιμαχόμενους. Όταν ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν έφτασε στα σύνορα της κυρίως Αρμενίας, στράφηκε προς τα βόρεια με στόχο την κατάληψη της σημαντικής πόλης, Σούσα. Η πόλη βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο, ενώνει το Αρτσάχ με την Αρμενία μέσω του διάδρομου Λάτσιν και ήταν το τελευταίο σημαντικό εμπόδιο πριν το Στεπανακέρτ, την πρωτεύουσα του Ναγκόρνο – Καραμπάχ. Ακολούθησαν σκληρές μάχες για τον έλεγχο της πόλης και στις 8 Νοεμβρίου το υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν, ανακοίνωσε πως ο στρατός κρατούσε την πόλη και είχε διώξει τους Αρμένιους. Η κατάληψη της Σούσα ήταν και το τελευταίο γεγονός του πολέμου. Οι Αρμένιοι με παρότρυνση της Ρωσίας τελικά υπέγραψαν τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στις 10 Νοεμβρίου, βάζοντας τέλος στον πόλεμο που τους στοίχισε τόσο πολύ. Στο Αζερμπαϊτζάν ο πρόεδρος Αλίγιεφ ανακήρυξε την 8η Νοεμβρίου Ημέρα Νίκης.
Η κατάσταση μετά τη Συμφωνία
Ο πόλεμος ήταν καθαρή ήττα για την Αρμενία. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα έχασε τον έλεγχο σημαντικών περιοχών γύρω από το Αρτσάχ και οι απώλειες ήταν βαριές. Μέχρι τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς όλες οι περιοχές που είχαν συμφωνηθεί πέρασαν στον έλεγχο του Μπακού με την αποχώρηση των αρμενικών δυνάμεων. Αρκετοί Αρμένιοι του Ναγκόρνο – Καραμπάχ προτίμησαν να εγκαταλείψουν τις οικίες τους και να φύγουν πρόσφυγες στην Αρμενία. Υπήρξαν και περιπτώσεις που σπίτια παραδόθηκαν στις φλόγες, ώστε να μην πέσουν στα χέρια των Αζέρων. Αμέσως μετά την ανακοίνωση της συμφωνίας, μεγάλες διαδηλώσεις συντάραξαν τη χώρα, με ένα κομμάτι του λαού να ζητάει την παραίτηση του πρωθυπουργού της χώρας, Νικόλ Πασινιάν και τον όχλο να εισβάλλει μέσα στο κοινοβούλιο, αλλά και την πρωθυπουργική οικία.
Τελικά η κυβέρνηση δεν έπεσε και η Αρμενία παρέμεινε σταθερή στην τήρηση των συμφωνηθέντων. Η Ρωσία, ως διαχειριστής της κατάστασης, παρέταξε περίπου 2.000 στρατιώτες στο έδαφος του Ναγκόρνο – Καραμπάχ. Σκοπός αυτής της ειρηνευτικής δύναμης είναι η προστασία των αμάχων και η διατήρηση της εκεχειρίας στην περιοχή. Ταυτόχρονα, η παρουσία των στρατιωτών εξυπηρετεί τα γεωπολιτικά συμφέροντα της Μόσχας, καθώς και οι δυο αντίπαλες πλευρές θα χρειαστεί πρώτα να πάρουν το πράσινο φώς των Ρώσων για κάθε κίνηση στο έδαφος που θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα που απορρέουν από την συμφωνία της 10ης Νοεμβρίου. Η Τουρκία έχοντας διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην νίκη του Αζερμπαϊτζάν, είδε την επιρροή της να μεγαλώνει στον Νότιο Καύκασο. Το Μπακού χρωστάει πολλά στην Άγκυρα και σκοπεύει να την ξεπληρώσει. Τα τουρκικά drones μαζί με την εκπαίδευση των αζέρικων δυνάμεων από τους Τούρκους είχαν μεγάλο αντίκτυπο κατά την διάρκεια των συγκρούσεων και έδωσαν την νίκη στον Αλίγιεφ. Όμως μπορεί όντως η Τουρκία να είναι στην πλευρά των νικητών, αλλά η Ρωσία δεν της άφησε τον χώρο που ήθελε για να ελιχθεί διπλωματικά μιας και δεν πήρε μέρος στην συμφωνία κατάπαυσης του πυρός ούτε έστειλε ειρηνευτικές δυνάμεις για έλεγχο της εκεχειρίας.
