Με τα πρόσφατα γεγονότα του ρωσοουκρανικού πολέμου, έκανε την εμφάνισή του ένα φαινόμενο, που σε καιρό ειρήνης φέρει διαφορετικό πέπλο και ας παραμένει στην ουσία το ίδιο, το φαινόμενο της προπαγάνδας.
Έβγαλε την ρόμπα της και άφησε την εκτυφλωτική της λάμψη να μας τυφλώσει, βάζοντας χιλιάδες με εκατομμύρια ψυχές ανάμεσά μας στο μονοπάτι της ατέρμονης σιγουριάς πως ο λόγος της είναι αδιάψευστος και ορθός. Βλέπουμε ολόκληρους λαούς να ακολουθούν ιδέες που υποστηρίζουν τον πόλεμο μέσα και έξω από την Ρωσία, βλέπουμε ιδέες που υποστηρίζουν την επέκταση του πολέμου μέσα και έξω από την Δύση.
Η χρήση και διασπορά των Fake News προσβλέπουν στον αποπροσανατολισμό των πολιτών από την ουσία του προβλήματος. Σε αυτό μεγάλο ρόλο έχουν παίξει τα Social Media και η επιλογή που δίνουν στον καθένα, να δει και να ακούσει μόνο αυτά που πιστεύει πως είναι σωστά, φτιάχνοντας άθελά του μια φούσκα σιγουριάς για τις κατευθυνόμενες πληροφορίες που λαμβάνει.
Η προπαγάνδα υπήρχε ανέκαθεν στην ανθρώπινη ιστορία. Είναι το χρήσιμο όπλο που επηρεάζει τις μάζες, ώστε να ακολουθήσουν ένα πρόσωπο, μια ιδέα, ένα εγχείρημα που σε άλλες συνθήκες εποικοδομητικού διαλόγου και ουσιαστικής συζήτησης δεν θα το έκαναν. Η προπαγάνδα υπάρχει στην καθημερινότητά μας και μπορούμε να την δούμε στον τρόπο που θέλουν να περάσουν τα μηνύματά τους οι εταιρίες, ώστε ο κόσμος να αγοράσει το προϊόν τους, όμως συνήθως, ο όρος προπαγάνδα χρησιμοποιείται περισσότερο σε πολιτικά και στρατιωτικά θέματα, γιατί τότε η χρήση της θεωρείται αναγκαία.
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στην μακρά ύπαρξη του ανθρώπινου γένους πάνω στην χρήση της προπαγάνδας και των μορφών που μπορεί να πάρει, όμως αυτή που ξεχώρισε είναι η προπαγάνδα της ναζιστικής Γερμανίας στα χρόνια 1933 με 1945.
Ο τότε Υπουργός Προπαγάνδας της Γερμανίας και αργότερα Γκάουλαϊτερ του Βερολίνου, Πάουλ Γιόζεφ Γκαίμπελς, θεωρείται μέχρι σήμερα ο μάγος της προπαγάνδας. Δεινός ρήτορας και δυναμικός χαρακτήρας, μπορούσε να ελέγξει τις μάζες, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία και ιδιαίτερα το ραδιόφωνο. Πιστός ακόλουθος του γερμανού δικτάτορα, Αδόλφου Χίτλερ, συμμεριζόταν τις ίδιες ρατσιστικές και αντισημιτικές απόψεις, τις οποίες δεν ντράπηκε ποτέ να εκφράσει δημόσια.
Από τους εκατοντάδες λόγους που έβγαλε ο Γκαίμπελς, ένας είναι αυτός που ξεχώρισε και πέρασε στην ιστορία για τις καταστροφικές δυνάμεις που κατάφερε να απελευθερώσει, και αυτός ήταν ο λόγος του Ολοκληρωτικού Πολέμου (totalen Krieg) στις 18 Φεβρουαρίου του 1943 στο γεμάτο στάδιο Sportpalast του Βερολίνου.
Το γεγονός αυτό και η ομιλία στο σύνολό της ήταν πολύ καλά ενορχηστρωμένα από τον ίδιο τον Γκαίμπελς, με σκοπό να πείσει τον γερμανικό λαό να συνεχίσει να πολεμάει σε έναν πόλεμο που φαινόταν χαμένος. Η έλευση του 1943 βρήκε την ναζιστική Γερμανία σε αρκετά δύσκολη θέση. Η 6η Στρατιά της είχε περικυκλωθεί από τον σοβιετικό στρατό στον Στάλινγκραντ και στις 2 Φεβρουαρίου καταστράφηκε ολοσχερώς, χάνοντας περίπου 600,000 άνδρες, νεκρούς, τραυματίες και αιχμάλωτους.
Αυτή η τεράστια ήττα ήταν ένα πρωτοφανές σοκ για τον γερμανικό λαό που μέχρι τότε άκουγε από το καθεστώς ειδήσεις μόνο για νίκες και τακτικές υποχωρήσεις. Η ψευδαίσθηση του ανίκητου γερμανικού στρατού διαλύθηκε ανεπανόρθωτα σε μικρά κομμάτια.
Ταυτόχρονα με τα γεγονότα στην Σοβιετική Ένωση, προχωρούσε και το έργο της ήττας του Άξονα στην Αφρική. Μετά την αποτυχία των γερμανο-ιταλικών δυνάμεων στο Ελ Αλαμέιν τον Οκτώβριο του 1942, οι δυτικοί σύμμαχοι αποβιβάστηκαν στην τότε γαλλική βόρεια Αφρική και απομόνωσαν τις στρατιές των Γερμανών και των Ιταλών στην Τυνησία. Αυτό οδήγησε στην περίφημη αλλά και αμφιλεγόμενη Διάσκεψη της Καζαμπλάνκας στις 14-24 Ιανουαρίου του 1943.
Εκεί οι ηγέτες των δυτικών συμμάχων αποφάσισαν πως ο τελικός τους στόχος στο ευρωπαϊκό μέτωπο θα ήταν η άνευ όρων συνθηκολόγηση της ναζιστικής Γερμανίας. Αυτή η κοινή δήλωση έπεσε σαν χρυσό μήλο στα χέρια της γερμανικής ηγεσίας. Τώρα πια θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την θεωρία τους πως ο στόχος των εχθρών τους ήταν η καταστροφή του γερμανικού έθνους και της Γερμανίας ως κρατικής οντότητας. Πάμε λοιπόν σε εκείνη την μοιραία ημέρα στο Βερολίνο.
Ο Γκαίμπελς προετοίμασε τον χώρο έτσι ώστε η όλη πράξη να κατακλύζει ψυχολογικά το κοινό αλλά και τον θεατή που θα έβλεπε μετά αποσπάσματά της στον κινηματογράφο. Το κοινό τοποθετήθηκε κάτω από μεγάλες ταμπέλες, που έγραφαν με κεφαλαία γράμματα ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ και η αίθουσα ήταν γεμισμένη ασφυκτικά με ναζιστικές σημαίες και σύμβολα, τυπική πρακτική απολυταρχικών καθεστώτων.
Οι κάμερες είχαν στηθεί σε κατάλληλα σημεία, ώστε να απαθανατίσουν την εθνικιστική συναισθηματική φόρτιση των θεατών μπροστά στα λόγια του υπουργού. Ακόμη και το ίδιο το κοινό ήταν προσεκτικά επιλεγμένο, ώστε να εξυπηρετεί τον στόχο του καθεστώτος, εμφανίζοντας όλες τις πλευρές της γερμανικής κοινωνίας.
Ο λόγος του Γκαίμπελς μέχρι να φτάσει στο επίμαχο σημείο, αναλώθηκε σε μια ψευδή παρουσίαση των γεγονότων από την αρχή του πολέμου μέχρι και τα πρόσφατα γεγονότα στο Ανατολικό Μέτωπο και την Βόρεια Αφρική, περιλούζοντας την παρουσίαση με το ρατσιστικό και αντιεπιστημονικό πέπλο της εβραϊκής απειλής όπου διήρχετο η Ευρώπη. Το σημαντικό κομμάτι το έσπασε σε περίπου 10 ερωτήσεις προς τον γερμανικό λαό. Ακολουθεί το απόσπασμα:
«Οι Άγγλοι υποστηρίζουν ότι ο γερμανικός λαός έχει χάσει την πίστη του στη νίκη.
Σας ρωτάω: Πιστεύετε μαζί με τον Φύρερ και με εμάς στην τελική ολική νίκη του γερμανικού λαού; (Το κοινό φωνάζει: ΝΑΙ!)
Σας ρωτάω: Είστε αποφασισμένοι να ακολουθήσετε τον Φύρερ μέχρι τη νίκη και είστε πρόθυμοι να δεχτείτε τα πιο βαριά προσωπικά βάρη; (Το κοινό φωνάζει: ΝΑΙ!)
Δεύτερον, οι Άγγλοι λένε ότι ο γερμανικός λαός έχει βαρεθεί να πολεμά.
Σας ρωτάω: Είστε έτοιμοι να ακολουθήσετε τον Φύρερ ως η φάλαγγα της πατρίδας, που στέκεται πίσω από τον μαχόμενο στρατό και να διεξάγετε πόλεμο με άγρια αποφασιστικότητα σε όλες τις στροφές της μοίρας, μέχρι η νίκη να είναι δική μας; (Το κοινό φωνάζει: ΝΑΙ!)
Τρίτον: Οι Άγγλοι υποστηρίζουν ότι ο γερμανικός λαός δεν επιθυμεί πλέον να δεχτεί τις αυξανόμενες απαιτήσεις της κυβέρνησης για πολεμική εργασία. Σας ρωτάω: Είστε πρόθυμοι, εσείς και ο γερμανικός λαός, να δουλέψετε, αν διατάξει ο Φύρερ, 10, 12 και αν χρειαστεί 14 ώρες την ημέρα και να δώσετε τα πάντα για τη νίκη; (Το κοινό φωνάζει: ΝΑΙ!)
Τέταρτον: Οι Άγγλοι υποστηρίζουν ότι ο γερμανικός λαός αντιστέκεται στα ολοκληρωτικά πολεμικά μέτρα της κυβέρνησης. Δεν θέλει ολοκληρωτικό πόλεμο, αλλά συνθηκολόγηση! (Το κοινό φωνάζει: Ποτέ! Ποτέ! Ποτέ!) Σας ρωτάω: Θέλετε ολοκληρωτικό πόλεμο; Εάν χρειαστεί, θέλετε έναν πόλεμο πιο ολοκληρωτικό και ριζοσπαστικό από οτιδήποτε μπορούμε ακόμη και να φανταστούμε σήμερα;
Πέμπτον: Οι Άγγλοι υποστηρίζουν ότι ο γερμανικός λαός έχει χάσει την πίστη του στον Φύρερ. Σας ρωτάω: Είναι η εμπιστοσύνη σας στον Φύρερ μεγαλύτερη, πιο πιστή και πιο ακλόνητη από ποτέ;
Είστε εντελώς και απολύτως έτοιμοι να τον ακολουθήσετε όπου κι αν πάει και να κάνετε ό,τι είναι απαραίτητο, για να φέρετε τον πόλεμο σε ένα νικηφόρο τέλος; (Το πλήθος σηκώνεται ως ένας άνθρωπος και επιδεικνύει άνευ προηγουμένου ενθουσιασμό. Χιλιάδες φωνές ενώνονται φωνάζοντας: «Διαταγή Φύρερ, ακολουθούμε!» Ένα κύμα κραυγών HEIL κυλάει στην αίθουσα. Σαν με εντολή, οι σημαίες και τα λάβαρα υψώνονται ως την υψηλότερη έκφραση της ιερής στιγμής κατά την οποία το πλήθος τιμά τον Φύρερ.)
Έκτον, σας ρωτάω: Είστε έτοιμοι από εδώ και πέρα να δώσετε όλη σας τη δύναμη, για να παράσχετε στο Ανατολικό Μέτωπο τους άνδρες και τα πυρομαχικά που χρειάζεται για να δώσουν στον μπολσεβικισμό το θανατηφόρο χτύπημα;
Έβδομο, σας ρωτάω: Παίρνετε ιερό όρκο στο μέτωπο ότι η πατρίδα στέκεται σταθερά πίσω τους, και ότι θα τους δώσετε όλα όσα χρειάζονται, για να κερδίσουν τη νίκη;
Όγδοο, σας ρωτάω: Θέλετε, ειδικά εσείς οι γυναίκες, η κυβέρνηση να κάνει ό,τι μπορεί για να ενθαρρύνει τις Γερμανίδες να βάλουν όλη τους τη δύναμη στη δουλειά για να υποστηρίξουν την πολεμική προσπάθεια και να απελευθερώσουν τους άνδρες για το μέτωπο, όποτε είναι δυνατόν, βοηθώντας έτσι τους άντρες στο μέτωπο;
Ένατο, σας ρωτάω: Εγκρίνετε, αν χρειαστεί, τα πιο ριζοσπαστικά μέτρα εναντίον μιας μικρής ομάδας φυγόπονων και μαυραγοριτών που προσποιούνται ότι υπάρχει ειρήνη εν μέσω πολέμου και χρησιμοποιούν την ανάγκη του έθνους για τους δικούς τους εγωιστικούς σκοπούς; Συμφωνείτε ότι αυτοί που βλάπτουν την πολεμική προσπάθεια πρέπει να χάσουν το κεφάλι τους;
Δέκατο και τελευταίο, σας ρωτάω: Συμφωνείτε ότι πάνω απ’ όλα στον πόλεμο, σύμφωνα με την πλατφόρμα του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, πρέπει να ισχύουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις για όλους, ότι η πατρίδα πρέπει να σηκώσει μαζί τα βαριά βάρη του πολέμου και ότι τα βάρη πρέπει να μοιράζονται εξίσου μεταξύ υψηλών και χαμηλών και πλουσίων και φτωχών;
Έχω ρωτήσει, μου δώσατε τις απαντήσεις σας. Είστε μέρος του λαού και οι απαντήσεις σας είναι αυτές του γερμανικού έθνους. Είπατε στους εχθρούς μας αυτό που έπρεπε να ακούσουν, για να μην έχουν ψευδαισθήσεις ή ψεύτικες ιδέες».
Αυτά τα φανατισμένα λόγια που μόλις παρατέθηκαν, μαζί με την γενική πρόοδο του παγκοσμίου πολέμου, χάρισαν στον άλλο κόσμο εκατομμύρια ακόμη νεκρούς που θυσιάστηκαν κάτω από έναν σκοπό μιας μικρής κλίκας αιμοδιψών ανθρώπων, που μαζί με το δικό τους τέλος ήθελαν να δουν και το τέλος ολόκληρου του κόσμου. Εκατομμύρια Γερμανοί άκουσαν τον Γκαίμπελς στο ραδιόφωνο καθώς εκφωνούσε αυτή την ομιλία.
Συγκεντρώνοντας τέτοιο λαϊκό ενθουσιασμό, ο Γκαίμπελς ήθελε να πείσει τον Χίτλερ να του δώσει μεγαλύτερες εξουσίες στη διαχείριση της πολεμικής οικονομίας της Γερμανίας. Το πικρό της υπόθεσης είναι πως όντως τα λόγια του Γκαίμπελς, η είσοδος της Γερμανίας σταδιακά σε κατάσταση ολοκληρωτικού πολέμου και άλλοι εξωγενείς παράγοντες έδωσαν αντοχή για άλλα 2 χρόνια στην παγκόσμια σύγκρουση.
Η προπαγάνδα δεν χρειάζεται πάντα αναγκαστικά σημαίες και εμβατήρια, για να πετύχει τον στόχο της. Αυτή είναι μια σημαντική αναφορά, δεν την βρίσκουμε μόνο σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, αλλά και σε δημοκρατίες. Ο τρόπος λειτουργίας της είναι απλός. Αρκεί να βρει το σημείο φόβου στον ακροατή και το αντίστοιχο σημείο που θα νιώσει ασφάλεια. Τότε θα μεγεθύνει τον φόβο όσο περισσότερο μπορεί, παρουσιάζοντας ως μοναδική έξοδο από αυτόν μια συγκεκριμένη, καλά επιχρυσωμένη λύση στα μέτρα της.
Αυτό μπορεί να συμβεί μέσα σε μια πλατφόρμα επικοινωνίας (Social Media), μπορεί να συμβεί στην τηλεόραση μέσω των δελτίων ειδήσεων, εκπομπών ή ταινιών, μπορεί να συμβεί πολύ απλά σε καθημερινές δραστηριότητες, ώστε να μην γίνει απόλυτα κατανοητή, αλλά το μήνυμα θα περαστεί και σημασία έχει να εξυπηρετεί το πολεμικό αφήγημα. Έτσι, ολόκληροι λαοί βαδίζουν αργά αλλά σταθερά σε μια μεθυσμένη λούπα που δύσκολα μπορούν να βγουν, γιατί η έξοδος από αυτή την λούπα σημαίνει και βαθύ, καθολικό πόνο, σε μια κοινωνία που θα πρέπει να κοιτάξει την αλήθεια κατάματα, όπως όταν πονούν τα μάτια μας, καθώς κοιτάμε το φως μετά από αρκετή ώρα στο σκοτάδι.
Η αμφισβήτηση και το φιλτράρισμα μιας είδησης μπορεί να είναι σωτήρια μελλοντικά. Είναι καθήκον κάθε δημοκρατικά σκεπτόμενου φιλειρηνικού πολίτη να συγκρατήσει τα συναισθήματά του μπροστά στην δημιουργία νέων εχθρών, τους οποίους δεν χρειαζόμαστε, έχουμε ήδη αρκετούς.
Οι λίγοι που καταλαβαίνουν το ανούσιο της υπόθεσης, παραγκωνίζονται από την μάζα των πολλών, όπως είχε συμβεί στις ΗΠΑ επί προεδρίας Μπους με την προπαγάνδα κατά του Ιράκ. Το ίδιο συμβαίνει και στην Ρωσία του Πούτιν με την προπαγάνδα κατά των Ουκρανών και της Δύσης.
Όπως στην Ρωσία κάθε αντιπολεμική φωνή βαφτίζεται προδοσία, όπως στις δυτικές κοινωνίες κάθε αντιπολεμική φωνή βαφτίζεται φιλορωσική, έτσι και τότε στα σκοτεινά και μίζερα χρόνια του μεγαλύτερου πολέμου, κάθε Γερμανός πολίτης που μιλούσε κατά της ναζιστικής προπαγάνδας, αναγκαζόταν να σωπάσει ή ακόμη χειρότερα εξαφανιζόταν.
Οι Γερμανοί τότε δεν τα κατάφεραν και έδωσαν ραντεβού αυτοκτονίας με την ιστορία. Όπως φαίνεται και σήμερα αρκετοί λαοί οδεύουν προς τον ίδιο δρόμο. Εμείς ας παραστρατήσουμε, είναι από τις λίγες φορές που θα μας κάνει καλό.
Κλείνουμε με τα λόγια του Γκαίμπελς: «Επαναλάβετε ενα ψέμα αρκετά συχνά και γίνεται η αλήθεια».
